Rudka Sanatoryjna

Początki sanatorium w Rudce sięgają schyłku XIX w., kiedy to w Warszawskim Towarzystwie Higienicznym podjęto dyskusję nad leczeniem gruźlicy wśród ubogich. W dyskusji tej zrodziła się idea budowy sanatorium. Jej pomysłodawcą i inicjatorem budowy był znany warszawski lekarz internista i działacz społeczny Teodor Dunin (1854-1909), który pracował w Szpitalu Dzieciątka Jezus i zorganizował tam pracownię bakteriologiczną. Zainicjował badania nad malarią, zajmował się też pulmonologią, patologią zapaleń i gastroenterologią. Opublikował wiele prac z tych dziedzin. Właśnie dr T. Dunin, korzystając z pomocy i wsparcia wielu lekarzy, naukowców i osób zainteresowanych osób, zainicjował budowę i doprowadził do powstania sanatorium w Rudce. Wybór padł na Rudkę ze względu na bliskość od Mrozów, które wtedy były już znanym uzdrowiskiem i teren ofiarowany pod budowę – 10 ha lasu, który przekazał ówczesny właściciel majątku Kuflew książę Stanisław Lubomirski. W wyniku hojności ofiarodawców zebrano 80 tys. rubli, z czego 16 tys. ofiarował sam dr Dunin i wspierająca go żona Zenajda, którą określono „sercem budowy”. Projekt przygotowali warszawscy architekci Stanisław Lilpop i Karol Jankowski. Budowa rozpoczęła się w 1902 r., a w listopadzie 1908 odbyło się uroczyste otwarcie wschodniego skrzydła sanatorium. Dla potrzeb udowy, dla przewozu materiałów budowlanych od stacji Mrozy zbudowano kolejkę konną, która po uruchomieniu sanatorium zaczęła przewozić kuracjuszy specjalnymi wozami podobnymi do tramwaju konnego podarowanymi przez miasto Warszawę. W r. 1913 sanatorium otrzymało pierwszy aparat rentgenowski. Budowa zakończyła się dopiero w 1927 r. Ale sanatorium cały czas funkcjonowało i przyjmowało kuracjuszy. Leczenie polegało przede wszystkim na długim leżakowaniu – w zimie na werandach połączonych z budynkiem sanatorium, a gdy tylko warunki pogodowe na to pozwalały – na werandach letnich w głębi parku. Uzupełnieniem był oszczędny tryb życia, dobre odżywianie i sprzyjający klimat otaczających lasów sosnowo-świerkowo-jodłowych. W latach okupacji niemieckiej sanatorium zostało zajęte przez władze wojskowe okupanta i leczono w nim żołnierzy niemieckich. W 1944 zajęła je Armia Czerwona. Po opuszczeniu przez nią budynków sanatorium zostało ono uruchomione ponownie w maju 1945. Dzięki staraniom długoletniego dyrektora dra Zygmunta Śladkowskiego, ofiarności i wysiłkowi pracowników a także pomocy władz gminnych i państwowych udało się szybko usunąć zniszczenia wojenne i uzupełnić wyposażenie. W 1950 na mocy specjalnej uchwały Rady Ministrów sanatorium zostało upaństwowione. Automatycznie zakończył działalność Komitet Sanatorium pod przewodnictwem dra Marcina Kasprzaka. Uzdrowisko nadal działało jako Sanatorium Przeciwgruźlicze. W 1976 nastąpiła zmiana nazwy na Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc w Rudce. Oprócz funkcji leczniczych w sanatorium odbywały się różnorodne zajęcia edukacyjne i kulturalne. Gościli tu literaci, aktorzy i inni twórcy, m.in. Melchior Wańkowicz, Wojciech Żukrowski, Teresa Bojarska, Hanka Bielicka, Kazimierz Brusikiewicz, Rena Rolska, Edward Dziewoński, Wojciech Siemion i inni. Przez 92 lata Sanatorium zajmowało się przede wszystkim leczeniem gruźlicy. Od 2001 zmieniło profil działalności: zajęło się lżejszymi chorobami dróg oddechowych i oskrzeli, a miejsce gruźlicy zajęła rehabilitacja i Zakład Opiekuńczo-Leczniczy. Obecnie w wyniku kolejnej reformy zespół leczniczy w Rudce działa pod nazwą Mazowiecki Szpital Wojewódzki im. św. Jana Pawła II w Siedlcach Sp. z o.o. W roku 1967 zlikwidowano tramwaj konny, a na pocz. lat 70. rozebrano torowisko. Jednak w wyniku inicjatywy miejscowych pasjonatów ze Stowarzyszenia Przyjaciół Mrozów wspartej przez władze samorządowe gminy w październiku 2011 zakończono odbudowę linii, a od wiosny 2012 wznowiono kursowanie tramwaju konnego od stacji PKP w Mrozach do dawnego sanatorium, jak atrakcji turystycznej. Zespół sanatorium w 1983 r. został wpisany do rejestru zabytków pod n-rem A-334. Źródła: Ajdacki Paweł, Janicka Joanna, Mińsk Mazowiecki i okolice. Przewodnik Turystyczno-krajoznawczy. Mińsk Mazowiecki 2008 Kuligowski S. Sanatorium Rudka w latach 1908-1950. [w:] Rocznik Mińskomazowiecki, z. 11, 2003/2004