Łomianki

Jedno z najmłodszych miast podwarszawskich (prawa miejskie od 1989 r.), położone przy szosie gdańskiej, o 14 km od stolicy. W granicach miejsko-wiejskiej gminy Łomianki znajdują się również Buraków, Dąbrowa, Dąbrowa Leśna, Dziekanów Nowy, Dziekanów Polski, Kępa Kiełpińska, Kiełpin, Sadowa i Sadówka. Zabudowa Łomianek jest niemal wyłącznie jednorodzinna, jeśli nie liczyć rozlicznych hurtowni, salonów, magazynów, warsztatów samochodowych i innych. Niedaleko jest zakole Wisły, która się w tym miejscu „łamie” i być może stąd się wzięła nazwa tej 16-tysięcznej miejscowości. Wcale niemało można obejrzeć w Łomiankach i okolicy. Przy ul. Warszawskiej, obok współczesnego kościoła projektu Wojciecha Rataja, stał dawniej kościółek z 1928 r. zbudowany w stylu narodowym, ale został rozebrany. Pierwszą modrzewiową kaplice ufundowali ówcześni właściciele pobliskiego Kiełpina, Kiełpińscy herbu Rogala; na jej miejscu stoi dziś pamiątkowa kapliczka. Warto wiedzieć, że na terenie dzisiejszych Łomianek mieszkali ludzie już w epoce kamienia, ale najwięcej śladów działalności osadników odnaleziono nad jeziorkiem z okresu rzymskiego do V w. po narodzinach Chrystusa. Rozmaitość tych śladów, zwłaszcza po prymitywnych piecach hutniczych „dymarkach” wskazuje, że ówcześnie osadnicy zajmowali się produkcją żelaza. Pokłady gliny, ruda darniowa, woda i łatwo dostępne w tej okolicy drewno, którego dostarczała puszcza wystarczały do produkcji. Osadnictwo ponownie powróciło nad jeziorko w XIII w. Włość łomiankowska została nadana rycerskiemu rodowi pieczętującemu się herbem Boża Wola, którego przedstawiciele mieli tu folwark do XV w. Od ok. 1430 r. zastąpili ich rycerze z rodu Brodziców, którzy znani są w źródłach pisanych pod nazwiskiem Łomieńskich i byli tu do XVII w. Następnie folwark pozostawał w rękach magnatów rodów Ossolińskich i Lubomirskich, od których w połowie XVIII w. przeszedł w posiadanie Henryka Brühla, a potem jego syna, generała Alojzego Brühla. To za jego czasów zarządcą folwarku był Jan Kazimierz Kniaziewicz, ojciec przyszłego generała Karola Kniaziewicza. Od początku lat 90. XVIII w. Łomianki wraz z Kiełpinem, Burakowem i Młocinami tworzyły majątek należący do przybyłej ze Stuttgartu rodziny Pothsów, której członkowie otrzymali polskie szlachectwo i pieczętowali się herbem Trójstrzał. Herb ten posłużył jako znak bazowy dla obecnego herbu miasta Łomianki. Rodzina Pothsów doprowadziła folwark w Łomiankach do rozkwitu, wzorowo gospodarząc tu ponad 100 lat. Produkowano tu początkowo piwo w miejscowym browarze, który stał nad brzegiem jeziorka, a potem mocniejsze trunki w tutejszej gorzelni. Trunki sprzedawano w pięciu karczmach dworskich; wyszynk miejscowej gorzałki był prowadzony w zajeździe. Na początku XIX w. warszawskie przewodniki wymieniały piwo łomiankowskie jako jedno z najprzedniejszych. Nie byłoby dobrego piwa bez źródła dobrej wody. Taką wodę miała dworska studnia. Nie jest chyba przypadkiem, że ujęcie wody pitnej dla miasta Łomianki przy ul. Fabrycznej, czerpie wodę prawdopodobnie z tej samej warstwy wodonośnej wykorzystywanej przez poprzednich mieszkańców Łomianek. Bardzo liczne zabudowania folwarku zgrupowane były wokół majdanu między ul. Wiślaną i Fabryczną. Drewniany dwór położony był bliżej jeziorka i otoczony niewielkim parkiem, którego elementem kompozycji były wody jeziorka, a perspektywę zamykały łąki i zarośla nad Wisłą. Grupa potężnych starych drzew, wśród których znajduje się też uznana za pomnik przyrody topola kanadyjska, to ostatnie ślady ośrodka dworskiego. W 1891 r. pas ziemi między ulicą Wiślaną i aleją do dworu kupił od rodziny Pothsów żydowski przedsiębiorca Hersz Berg Raabe i w budynkach po dawnym browarze założył garbarnię, która (upaństwowiona) działała jeszcze kilkanaście lat po wojnie. Liczna rodzina H.B. Raabe traktowała dwór jako dom do wyjazdów za miasto i spędzania wakacji. Ich gościem był tu dwukrotnie Antoni Słonimski, pierwszy raz w 1912 r. Wiejska uroda Łomianek zachwyciła poetę, czemu dał wyraz w wierszu „Łomianki” napisanym po kolejnym pobycie, który miał miejsce 20 lat później. Wiersz wskazuje, że dwadzieścia lat eksploatacji tej ziemi dla celów przemysłowych zubożyło krajobraz. Wizyta Słonimskiego, która zaowocowała poetyckimi strofami, wprowadziła Łomianki na karty poezji polskiej. Źródła: Lechosław Herz "Przewodnik po Puszczy Kampinoskiej", Sport i Turystyka 1989 Lechosław Herz „Puszcza Kampinoska”, Rewasz 2017 Ewa Pustoła-Kozłowska „Spacerownik po Łomiankach", Gmina Łomianki 2009