Białobrzegi

Niewielki kompleks koszarowy w Beniaminowie (obecnie Białobrzegach) wybudowały władze carskie. Jego budynki, choć mocno przebudowane, zachowały się do dziś. Koszary zostały wybudowane dla 2. Zegrzyńskiego Pułku Piechoty Fortecznej, tworzącego wówczas załogę beniaminowskiego fortu. Car Mikołaj II rozporządzenie o zajęciu terenu pod ich budowę podpisał pod koniec kwietnia 1906 r. O Beniaminowie zrobiło się głośno za sprawą kryzysu przysięgowego w Legionach Polskich i utworzenia tu obozu dla oficerów w lipcu 1917 r. (22 lipca przybyli pierwsi internowani). W następstwie odmowy złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier, do połowy sierpnia 1917 r. internowano w koszarach Beniaminowa 147 oficerów legionowych. Później w okresie międzywojennym i na emigracji stali się oni czołowymi postaciami życia politycznego, społecznego i wojskowego. Wystarczy wymienić ostatniego premiera rządu II RP i generała dywizji Felicjana Sławoja Składkowskiego, bohaterskiego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, ministra poczt i telegrafów Ignacego Boernera, wojewodę poleskiego Wacława Kostkę Biernackiego, w latach 30. XX w. dyrektora naczelnego Polskiego Radia Romana Starzyńskiego, prezesa Banku Polskiego Adama Koca, dowódcę Armii „Pomorze” w kampanii 1939 r. gen. Władysława Bortnowskiego, szefa Polskiej Misji Wojskowej we Francji gen. Stanisława Burhardt Bukackiego czy komendanta głównego Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego. Legenda Beniaminowa stała się składową życiorysów kilkunastu generałów i polityków II RP. Na zakwaterowanie oficerów Legionów Polskich internowanych latem 1917 r. po kryzysie przysięgowym przeznaczono sześć murowanych budynków w koszarach w Beniaminowie. Obecny dojazd do osiedla w Białobrzegach pokrywa się z główną drogą i bramą obozu dla internowanych legionistów. Obóz początkowo nie był ogrodzony. W późniejszym okresie otoczono go płotem o wysokości 2 m z drutu kolczastego zawieszonego na drewnianych palach. Obozu strzegł niemiecki pododdział wartowniczy złożony z jednego oficera, jednego podoficera i 20 wartowników pełniących służbę na czterech posterunkach (jeden przy bramie i trzy przy ogrodzeniu). Budynki, w których internowano oficerów polskich, po II wojnie światowej nadbudowano o jedno piętro i otynkowano, ale noszą wiele cech charakterystycznych dla carskiego budownictwa garnizonowego. Wyróżnia je ława fundamentowa z granitowych bloków, półokrągłe nadłucza nad otworami okiennymi, a także narożne boniowanie. W budynku nr 13, na którym zawieszono pamiątkową tablicę, funkcjonowała niemiecka komenda obozu. Tu urzędowali komendanci, m.in. kpt. Cleinow i ppor. Ebner. W budynku obok, dziś nr 17, mieściła się redakcja słynnego „Biuletynu Benmiaminowskiego”, czasopisma redagowanego przez internowanego legionistę ppor. Romana Starzyńskiego. W gmachu zajmowanym obecnie przez Przedszkole nr 32, od 22 lipca 1917 r. do 27 marca 1918 r. był internowany kpt. lekarz Felicjan Sławoj Składkowski. Pomnik przy koszarach upamiętniający oficerów Legionów Polskich został odsłonięty staraniem społeczności gminy Nieporęt 5 czerwca 2004 r. Jest wierną repliką przedwojennego pomnika odsłoniętego 26 czerwca 1931 r. przez ministra poczt i telegrafów Ignacego Boernera. Monument powstał z inicjatywy żołnierzy 2. Batalionu Radiotelegraficznego stacjonującego w pobliskich koszarach przy wsparciu okolicznych mieszkańców. Uszkodzony w 1944 r. i w 1948 r. rozebrany. Na północnym skraju koszar w Białobrzegach na tzw. „Winnej Górze” znajduje się cmentarz. Założono go w sierpniu 1941 r. dla obozu jeńców radzieckich, którzy dostali się do niewoli po ataku Niemiec hitlerowskich na ZSRR. Obóz noszący numerację Stalag 368, a następnie nr 333, mieścił się tuż obok koszar na odrutowanym polu. Jeńcy początkowo mieszkali w ziemiankach, a potem w barakach. W związku z nieludzkimi warunkami bytowania w obozie zmarło co najmniej 10 tys. jeńców radzieckich różnych narodowości. Przyczyną śmiertelności były epidemie, głównie tyfusu, głód, bicie oraz praca ponad ludzkie siły w obozowych filiach w Poniatowie, Bukowie i w legionowskich koszarach. Zgodnie z zeznaniami mieszkańców Białobrzegów złożonymi w 1948 r. przed Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich, głód powodował, iż jeńcy jedli trawę. Odnotowano również przypadki kanibalizmu. Próby udzielania pomocy przez okolicznych mieszkańców były karane śmiercią. Jesienią 1943 r. niemiecki wartownik postrzelił Genowefę Wróbel za przerzucenie żywności przez druty. Załogę obozu tworzyły niemieckie kompanie 614. Batalionu Strzelców Krajowych, złożone ze starszych mężczyzn, nienadających się do służby frontowej. Według szacunkowych wykazów niemieckich w 1942 r. w obozie przebywało 6378 jeńców, natomiast jesienią 1943 r. było tu 2114 jeńców radzieckich i 2720 żołnierzy włoskich. 28 lipca 1944 r., tuż przed wybuchem Powstania Warszawskiego, obóz w Beniaminowie został oswobodzony przez pododdział Armii Krajowej z III batalionu nieporęckiego dowodzonego przez por. Zygmunta Mireckiego ps. „Zim”. Na terenie cmentarza staraniem Nieporęckiego Stowarzyszenia Historycznego złożono trzy płyty nagrobne jeńców włoskich zmarłych w 1944 r. Źródła: Jacek Szczepański „Powiat legionowski”, Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki / Egros 2011 „Szlak Patriotyczny Polski Walczącej na terenie powiatu legionowskiego”, Starostwo Powiatowe w Legionowie 2013