Dwór w Brześcach

Stara wieś szlachecka w dolinie Wisły, przy trakcie łączącym Warszawę z Czerskiem. Nazwa najpewniej pochodzi od określenia „brzeście”, oznaczającego zbiorowisko brzostów, czyli wiązów górskich, gatunku niegdyś popularnego w Polsce. W XV w. Brześce były siedzibą Brzeskich. Najstarsze znane wzmianki o tym rodzie pochodzą dotyczą Wszebora, podsędka, podkomorzego i sędziego ziemskiego czerskiego (1414), ożenionego z Piechną. W latach 1784-91 właścicielem wsi był architekt i geometra Jan Kanty Fontana (1731-1800) z rodziny spolonizowanych architektów włoskich, który w 1769 r. został przez króla nobilitowany. W pierwszych latach panowania Stanisława Augusta pełnił funkcje burgrabiego zamku warszawskiego. Powierzano mu nadzorowanie prac w ogrodach oraz przy niewielkich budowlach w Ujazdowie i Łazienkach. Brześce wybrał sobie na wiejską rezydencję i zapewne na starszych fundamentach z końcem lat osiemdziesiątych XVIII wieku wybudował dwór. Potem majątek przechodził różne koleje i różnych miał właścicieli. Jednym z nich, na początku XIX w., był Piotr Zaborowski, sędzia pokoju powiatu czerskiego. „Monitor Warszawski” z 2 czerwca 1827 r. donosił, że „w Brzyszczach u Jaśnie Wielmożego Zaborowskiego, piorun, wpadłszy do pokoju, sufity porujnował i gzyms oderwał, przy czym tenże Jaśnie Wielmożny sędzia lekką kontuzyją uderzony został”. Cztery lata przed śmiercią sędzia przygotował testament, w którym dobra brzeskie przeznaczył do sprzedaży na pokrycie długów i spłatę córek, przeznaczył też skromną sumę na swój pogrzeb: „zł 200 aż nadto, bo ja na pięć pogrzebów straciłem marnie złotych pięćdziesiąt tysięcy, teraz mnie ten dług dokucza, a nieboszczykom to nic nie pomogło, za dwie beczki wódki dość łez wyleją”. Zmarł pod koniec 1836 r. Jako zasłużony urzędnik odznaczony był orderem św. Stanisława drugiej klasy. Potem majątek był w rękach Okęckich, w tym od 1869 roku Władysława Okęckiego, profesora prawa rzymskiego w Warszawskiej Szkole Głównej. Od 1918 roku Brześce należały do Konstantego Okęckiego. Majątek w końcu lat dwudziestych liczył 575 hektarów. Dwór w Brześcach to jeden z najpiękniejszych polskich dworów drewnianych. Jest barokowo-klasycystyczny, o znakomitych proporcjach, z wysokim, łamanym dachem i frontowym ganeczkiem z dwuspadowym daszkiem wspartym na kolumienkach. Już ksiądz Benedykt Chmielowski w swym monumentalnym i niezwykle poczytnym dziele – Nowych Atenach z lat 1745-1746, wspominał o kolumnowym ganku jako elemencie polskiego dworu. Tym samym przyczynił się do jego popularności z końcem XVIII wieku i na początku XIX stulecia, a pośrednio i w wieku XX. kiedy w pierwszych jego dziesięcioleciach kształtuje się styl polski i kiedy odradza się w specyficznej formie „domu z kolumienkami” po odzyskaniu niepodległości w 1989 roku. Alkierzyk-przybudówka w narożniku elewacji ogrodowej dodany został do dworu w XIX lub XX wieku. Spichlerz z XIX w. W swej bryle dwór w Brześcach, wzniesiony z drewna i otynkowany, na planie prostokąta z poddaszem przykrytym mansardowym dachem o poszyciu gontowym, jest doskonałym przykładem siedemnasto- i osiemnastowiecznego dworu średniozamożnego szlachcica. W latach 1992-93 przeprowadzono jego gruntowną renowację według projektu Marka Wiśniewskiego. Z dworskiego parku nic prawie nie ocalało. Zwraca uwagę oryginalna altana utworzona z kręgu grabów pospolitych oraz dwa pomniki przyrody: lipa drobnolistna o obwodzie 340 cm i topola czarna o obwodzie 670 cm. Na tyłach dworu sporych rozmiarów jeziorko z szuwarami utworzone przez łachę wiślaną, nad nim rosochate wierzby. Przy dojeździe na teren podworski jest drugie, mniejsze, a nad nim wysoki na 25 m dąb szypułkowy o obwodzie 510 cm – jeszcze jeden pomnik przyrody. Na południe od wsi duży zagajnik sosnowy, którego zachodnia ściana sąsiaduje z wyraźnie zaznaczona w terenie krawędzią doliny Wisły. Własność prywatna. Źródła: Lechosław Herz „Chojnowski Park Krajobrazowy”, Rewasz 2007 Piotr Libicki, Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu”, Rebis 2009 Dorota Zając, Stanisław Hofman „Brześce” [w:] „Kanon krajoznawczy Województwa Mazowieckiego”, Mazowieckie Forum Oddziałów PTTK i Samorząd Województwa Mazowieckiego 2018.