Dwór w Górznie

Dawna wieś szlachecka, której początki sięgają przełomu XIII i XIV w. Pierwsza pisana wzmianka o niej pochodzi z 1325 r. Przebiegał tędy historyczny szlak handlowy z Czerska do Kijowa i nad Morze Czarne. W XIV w. znajdował się tu dwór rycerski rodu Ciołków. Parafię erygowano w 1485 r. staraniem Kośmierzowskich, które wtedy do nich należało. W XVIII wieku Sułowskich, a w końcu stulecia, w 1783 roku, w części do miecznikowej stężyckiej, żony Ignacego Moszyńskiego (Moszczyńskiego?), a w części do Żebrowskich. Część Żebrowskich w 1803 roku była własnością Józefa Żebrowskiego. W pierwszej połowie XIX wieku Górzno znajdowało się w rękach Paliszewskich, a w drugiej połowie stulecia i w wieku XX Wilkońskich, w tym w 1909 roku Piotra Wilkońskiego, a w końcu lat dwudziestych St. Wilkońskiego. Majątek liczył wówczas 568 hektarów. Ostatnimi właścicielami Górzna byli Iwo i Janina Wilkońscy. Po wojnie majątek został objęty reformą rolną PKWN i z rąk Iwo Wilkońskiego przejęty na rzecz Skarbu Państwa 12 października 1944 r. 30 października 1944 r. Wilkońscy zostali usunięci z dworu w Górznie. Po upaństwowieniu we dworze i na terenie folwarku gospodarowała aż do 2000 r. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” z Górzna. Od 2000 r. znów stanowi własność prywatną. Barokowy kościół św. Jana Chrziciela wzniesiony w 1787 r. z fundacji ks. Benedykta Strzałkowskiego, przebudowany w latach 1919-1920 wg projektu Kazimierza Bolesława Pieszczyńskiego. Niepozorny, parterowy dwór, zniekształcony przez usunięcie narożnych ryzalitów po stronie ogrodowej oraz zmianę dachu z łamanego pobliskiego na prosty dwuspadowy. Pochodzi być może z końca XVII lub z pierwszej ćwierci XVIII wieku. Skomponowany w duchu klasycyzmu. Sionka na osi, ujęta na narożach pilastrami toskańskimi i zwieńczona trójkątnym szczytem, dobudowana została około połowy XIX stulecia. Pierwotnie barokowy, obecnie pozbawiony cech stylowych i zniekształcony przez zmianę konstrukcji dachu, rozebranie ryzalitów i wybicie dodatkowych wejść w czasie remontu z lat 1959-60. Dach dwuspadowy prosty kryty blachą, pierwotnie kryty dachem łamanym polskim. Budynek jest obecnie w złym stanie technicznym. Ciekawym uzupełnieniem dworu jest neogotycka romantyczna oficynka wzniesiona około 1840 roku dla Wilkońskich. Dachy wielopołaciowe, pierwotnie kryte gontem, a obecnie dachówką ceramiczną. W efekcie mamy wrażenie, że pierwotną siedzibą – dawnym dworem obronnym, jest oficyna, a kolejną rezydencją stojący obok dwór. Układ ten przypomina Radziejowice, gdzie obok barokowego-klasycystycznego pałacu zachowała się XVI-wieczna kamienica-zameczek. Kiedy z początkiem XIX wieku całe założenie było przekształcane, zameczkowi nadano cechy gotyckie, co miało wyraźnie podkreślać jego starszą niż pałac metrykę. Był to więc zabieg podobny jak w Górznie, lecz o tyle bardziej autentyczny, że autor przebudowy Jakub Kubicki miał do czynienia z rzeczywistą starszą budowlą. Tu, jak się wydaje, jest to przykład dziewiętnastowiecznej „historical fiction”. Podobny układ zameczku-oficyny i rezydencji odnajdziemy w Skrzeszewach. W Górznie nieopodal dworu stoi imponujący drewniany spichlerz konstrukcji zrębowej, dwukondygnacyjny, rozplanowany na rzucie prostokąta o cechach barokowych, z podcieniami. Zbudowany w XVIII w., restaurowany i częściowo rekonstruowany w 1959 r. W górnej kondygnacji od frontu oraz w ścianach szczytowych w obu kondygnacjach podcienia na profilowanych słupach, pomiędzy którymi odcinkowe arkady. Na narożach nakładane drewniane boniowanie. Wewnątrz stropy belkowane, wsparte na słupach. Gzyms podkapowy profilowany. Okienka eliptyczne o profilowanym wykroju, wycięte w belkach. Dach czterospadowy, kryty gontem. Park dworski został założony na przełomie XVII i XVIII w. Jego powierzchnia wynosi 5,3 ha. Rozplanowanie ma kształt zbliżony do kwadratu. Od północnego wschodu zamknięty jest płynącą, meandrującą rzeczką. Za dworem teren parku opada ku rzeczce. Drzewostan zachowany w części północnej charakteryzuje się układem luźnym. Drzewa występują pojedynczo lub w małych grupach. Ozdobą parku była grupa sześciu wiekowych wiązów, z których dwa miały status pomnika przyrody. Wiązy te nie przetrwały jednej z wichur. Przed terenem dworskim z lewej strony rośnie wiekowy dąb szypułkowy „Dziadek” o obwodzie 625 cm i wysokości ok. 23 m. Przeprowadzona inwentaryzacja parku wykazała w nim występowanie następujących gatunków drzew: wiąz górski, dąb szypułkowy, robinia biała (2 sztuki), wierzba biała (3 sztuki), kasztanowiec biały (4 sztuki), klon zwyczajny (6 sztuk), brzoza gruczałkowata (6 sztuk), olcha czarna (8 sztuk), lipa drobnolistna (8 sztuk), topola czarna (42 sztuki), wiąz szypułkowy (40 sztuk), jesion wyniosły (40 sztuk), grab pospolity (43 sztuki). Park został mocno zdewastowany przez lata użytkowania jako siedziba Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” Aleja dojazdowa do dworu wysadzana jest kasztanami. Ma długość ok. 650 m zamknięta dziedzińcem z gazonem przed frontem dworu. Źródła: Piotr Libicki, Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu”, Rebis 2009 Paweł Ajdacki „Górzno” [w:] „Kanon krajoznawczy województwa mazowieckiego”, Mazowieckie Forum Oddziałów PTTK / Samorząd Województwa Mazowieckiego 2018 Paweł Ajdacki „Pałace, dwory i folwarki ziemi garwolińskiej”, PTTK Oddział im. M.E. Andriollego w Otwocku 2019