Huta szkła w Trąbkach

Wieś w gminie Pilawa położona na Nizinie Garwolińskiej przy linii kolejowej Pilawa-Łuków i drodze wojewódzkiej nr 805 ok. 1,5 km na wsch. od drogi krajowej nr 17 Warszawa-Lublin. Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z XVI w. W 1564 jako wieś w parafii Garwolin była własnością Jana Głoskowskiego. Jako wieś w tej samej parafii wymieniona ponownie w 1576. W 1827 jej dziedzicem (i dzierżawcą majątku rządowego) jest Andrzej Dąbrowski, z którym miasto Garwolin zawiera kontrakt na budowę mostu na Wiśle. Część wsi zwana Huta Czechy została założona przez Ignacego Hordliczkę w 1835 r. jako osada fabryczna huty szkła i kryształów (przeniesiona tu ze wsi Barcząca), która otrzymała tę nazwę od pochodzenia jej właściciela (nazwa przetrwała do dziś). Wyroby huty (kryształy, serwisy, stołowizna, szkło opakowaniowe, perfumeryjne, apteczne i laboratoryjne) były znane i poszukiwane za granicą. Huta dynamicznie się rozwijała. Po bezpotomnej śmierci jej założyciela (1854) dzieło przejęli bratankowie Edward i Wilhelm. Na uwagę zasługuje dbałość o stronę socjalną załogi. Zbudowano domy dla pracowników, zorganizowano szkołę dla dzieci robotników, ogrody i sale do odpoczynku, kasę oszczędnościową i emerytalną, aptekę, sprowadzono lekarza. Już od połowy XIX w. był to największy zakład produkcyjny w powiecie i jeden z największych w zaborze rosyjskim. Na wystawie w Paryżu w 1867 huta zdobyła srebrny medal za jakość wyrobów, wdrażanie postępu technicznego i zorganizowanie opieki nad robotnikami. Najlepiej zakład prosperował w l. 80. i 90. XIX w. Zatrudniał wtedy 800-1000 robotników, a jego roczny dochód wynosił ok. 300 tys. rubli i należał do największych zakładów przemysłowych Kongresówki. W latach 1894-1905 huta podupadła, głównie z powodu śmierci obu braci Hordliczków. Dodatkowo jej kryzys pogłębiła walka strajkowa robotników w okresie rewolucji 1905-7. W 1912 huta upadła całkowicie. Produkcję wznowiono dopiero w 1915, ale huta nie odzyskała już nigdy dawnej pozycji. W rękach rodziny Hordliczków zakład przetrwał do 1944 (Edward i Stanisław). Po II wojnie hutę upaństwowiono. W zabytkowym zespole znajdują się: Kościół parafialny pw. św. Józefa zbudowany w l. 1927-34. Parafia erygowana w 1924. W kościele dwa obrazy z I poł. XIX w.: MB z Dzieciątkiem i kopia obrazu MB Częstochowskiej (restaurowana w 1935). Dwie tablice epitafijne: Stanisława Hordliczki (1875-1952) i żołnierzy AK placówki Trąbki. Na terenie przykościelnym pomnik Karoliny z Neumannów Hordliczkowej (zm. w 1865) w formie ażurowej kapliczki z pinaklami. Dwór, ul. Osadnicza 109, zbudowany w 1838 dla Hordliczków przebudowany w II poł. XIX w. i na pocz. XX w. Murowany, klasycystyczny, parterowy. Od frontu ganek wsparty na czterech kolumnach toskańskich, na nim taras. Na trójkątnym szczycie data 1838 i inicjały IH (Ignacy Hordliczka). Do 1944 w posiadaniu rodziny. Potem opuszczony i zdewastowany. Wyremontowany w 1975-80 przez właściciela Andrzeja Czechowskiego. Domy robotników – zespół 11 domów zbudowanych nakładem I. Hordliczki ok. 1835 dla pracowników Huty Czechy. Klasycystyczne, murowane, zwrócone szczytem do ul. Osadniczej stanowiącej oś komunikacyjną miejscowości. Budynek administracji, ul. Osadnicza 12, zbudowany po 1835, murowany, o ładnych proporcjach, z dachem naczółkowym. Dom drewniany piętrowy z mieszkalnym poddaszem, ul. Osadnicza 59, zamieszkały przez dyrektorów zakładu: Konrada Stanisława (1876-1946) i Ludwika (1914-1995) Hennebergów. Figura św. Jana Nepomucena z żeliwa ustawiona w 1835 po prawej str. drogi wiodącej od ul. Osadniczej do domu dyrektorów. Na cokole z piaskowca tablica z datą i napisem upamiętniającym założenie huty. W cokole buły kolorowego szkła z huty. Kopiec pamiątkowy Ignacego Hordliczki (zm. 1854), usypany na łące na pd. wsch. od osady, otoczony rowem z wodą. Na szczycie obelisk zwieńczony krzyżem, upamiętniający założyciela Huty Czechy. Cmentarz parafialny na pn. od kościoła. Po prawej str. alejki od wejścia wsch. bramką od ul. Granicznej grób rodzinny Hennebergów – dyrektorów huty. Przy alejce od bramy pd. grobowce Hordliczków: piękny nagrobek Stanisława (zm. 1952) Józefa (zm. 1936), Edwarda (zm. 1949). Zwraca też uwagę nagrobek z bogatą dekoracją rzeźbiarską rodziny Deres zmarłej śmiercią tragiczną w 1944. Ponadto dużo ciekawych krzyży żeliwnych i kwatera żołnierzy września 1939. Źródło: Ajdacki Paweł, Kałuszko Jacek, Sobociński Wojciech, Garwolin i okolice. Przewodnik turystyczny, Warszawa 2004. Garwolin. Dzieje miasta i okolicy, Warszawa 1980. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. X: województwo warszawskie, zeszyt 2: powiat garwoliński, opr. Izabella Galicka, Hanna Sygietyńska i Dariusz Kaczmarzyk, Warszawa 1967. Kordaczuk Sławomir, Powiat garwoliński. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2016.