Wilanów Królewski

Wilanów ma udokumentowaną długą historię. Już w XII wieku istniała tu osada, a w początkach XIII w. na terenie dzisiejszej oranżerii pałacowej założono cmentarz grzebalny, użytkowany aż do czasów Jana III Sobieskiego. Osada zwana Milanowem kilkakrotnie zmieniała właścicieli. W XIII w. byli to benedyktyni płoccy, od których w 1338 r. drogą zamiany na inne świadczenia przejął dobra milanowskie Trojden I, książę czerski i sochaczewski. W 1377 r. Jan książę na Wiźnie i Zakroczymiu za wybitne zasługi nadał posiadłość Milanów rycerzowi Stanisławowi ze Strzelczykowa, od którego wywodzi się początek rodu Milanowskich. Ród ten dzierżył dobra milanowskie aż do 1650 r., kiedy to Milanów wraz z sąsiednimi wsiami został zakupiony przez Bogusława Leszczyńskiego, założyciela warszawskiej jurydyki Nowe Leszno i dziada przyszłego króla Stanisława Leszczyńskiego. Nowy właściciel wkrótce rozpoczął tu budowę barokowego dworu w planie przypominającego pałac biskupi w Kielcach. Jednakże zaledwie rozpoczęta budowa została przerwana, a w 1676 r. włość została sprzedana podkomorzemu kaliskiemu Stanisławowi Krzyckiemu, od którego milanowskie dobra nabył 23 kwietnia 1677. Wtedy to Milanów zmienił nazwę na nawiązującą do tradycji antycznych łacińską Villa Nova, później spolszczoną na Wilanów. Po śmierci króla (1696) królowa Maria Kazimiera opuściła Polskę (w 1698), wywożąc wszystkie elementy wyposażenia, które uważała za swoją osobistą własność. Zajazd został wzniesiony z fundacji Jana III Sobieskiego w 1681 r. wg projektu budowniczego pałacu wilanowskiego Augustyna Locci. Nowa właścicielka Wilanowa Elżbieta Sieniawska poleciła na początku 1723 r. wybudować nowy zajazd „na sześćdziesiąt koni z izbami”. Budowę rozpoczęto dopiero rok później i ciągnęła się ona aż do 1726 r. z powodu oporu miejscowej parafii. Kolejne prace budowlane były tu prowadzone w latach 1782-83 za czasów marszałkowej Lubomirskiej. Kolejne istotne zmiany wprowadził w poł. XIX w. architekt Potockich Franciszek M. Lanci. W ramach powojennych prac konserwacyjnych wilanowskiego zespołu zabytkowego budynek dawnego zajazdu wraz z przybudówką Lanciego przeszedł gruntowny remont. Dziś w budynku mieści się restauracja „Wilanów”. Wilanów już w XIII wieku stał się siedzibą parafii, która przez następne stulecia obejmowała rozległe tereny, sięgające nawet za Wisłę aż do wsi Wiązowna. Istniał tu bród przez Wisłę obsługiwany prawdopodobnie przez benedyktynów. Powstanie pierwszego drewnianego kościoła pw. św. Leonarda jest poświadczone źródłowo w XIV w., a w XVI w. kościoła drewnianego późnogotyckiego, z wolnostojącą dzwonnicą. Zgodnie ze zwyczajem średniowiecznym przy kościele założono cmentarz grzebalny. W 1772 r. w miejsce drewnianego kościoła parafialnego wzniesiono murowaną świątynię pw. św. Anny. Fundatorem był ówczesny właściciel Wilanowa książę August Adam Czartoryski. Był to kościół jednonawowy w stylu późnobarokowym. Obok kościoła zbudowano plebanię. W latach 1799-1831 wnuczka księcia Czartoryskiego Aleksandra z Lubomirskich ufundowała dla kościoła cenne dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego, które zostały przeniesione z kaplicy zamku Lubomirskich w Wiśniczu, m.in. umieszczony w ołtarzu głównym obraz "Zwiastowanie NMP", pędzla włoskiego malarza z XVII w. W 1857 r. z fundacji Augusta i Aleksandry Potockich nastąpiła gruntowna przebudowa kościoła wg proj. Henryka Marconiego, który mimo poważnych uszkodzeń, rabunków i dewastacji podczas obu wojen dotrwał do naszych czasów. Ciekawostką jest zawieszona w kościele kość mamuta wykopana podczas zakładania fundamentów pod kościół w 1770 roku. Muzeum Plakatu w Wilanowie (jako Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie) otwarto 4 czerwca 1968 r. Było to pierwsze w świecie takie muzeum. Jego siedzibą stał się budynek dawnej stylowej ujeżdżalni pałacowej oraz dobudowany za jej stylową fasadą zespół budynków mieszczących pracownie merytoryczne i konserwatorskie, archiwa i sale ekspozycyjne. Animatorem projektu była historyk sztuki Janina Fijałkowska, która pracowała na stanowisku kustosza do 1990 r. (potem prowadziła samodzielnie Ośrodek Badań nad Plakatem). Zalążkiem kolekcji stało się kilkaset plakatów przekazanych ze zbiorów muzealnych. Obecnie muzeum posiada jedną z największych w świecie kolekcji polskiego i obcego plakatu artystycznego liczącą ponad 54 000 tytułów. W 1994 r. muzeum stało się siedzibą Międzynarodowego Biennale Plakatu – najpoważniejszego w kraju i najstarszego w świecie konkursu i pokazu plakatu. W 1951 r. Wilanów wraz całą gminą wiejską, której był siedzibą, został włączony do Warszawy i znalazł się w dzielnicy Mokotów. W latach 1994-2002 istniała samodzielna dzielnica-gmina Wilanów, a od 2002 r. dzielnica Wilanów jest jedną z 18 dzielnic Warszawy, które są jednostkami pomocniczymi m.st. Warszawy. Źródła: Hanna Muszyńska-Hoffmanowa „Panie na Wilanowie”, 1972 Wojciech Fijałkowski „Wilanów”, PWN 1973 Wojciech Fijałkowski „Wilanów. Rezydencja króla zwycięzcy”, 1985 Karol Murawski „Warszawa. Dzieje miasta”, Książka i Wiedza 2003 Hanna Widacka „W kręgu wielkiego króla czyli opowieści wilanowskie”, 2008 Mieczysław Żochowski, Rafał Modzelewski, Ewa Turek „Dzielnica Wilanów m.st. Warszawy”, PTTK Mazowsze 2015