Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu

Położony na Nizinie Południowopodlaskiej, na ternie dwóch województw – lubelskiego i mazowieckiego, obejmuje kilkudziesięciokilometrowy odcinek doliny Bugu od rzeki Tocznej do ujścia rzeki Krzny w miejscowości Neple. Powstał w 1994 r. na obszarze 30.904 ha, otulina parku zajmuje 17.131 ha. W linii prostej długość Parku wynosi ok. 65 km, szerokość zaś 6 km w części północnej i 3-5 km w części południowej. Celem ochrony jest zachowanie w stanie naturalnym najcenniejszych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym i kulturowym fragmentów lewobrzeżnej doliny Bugu. Nieuregulowany, silnie meandrujący Bug, wijący się wśród morenowych wzgórz stanowi największy walor krajobrazowy Parku. Dolina rzeki miejscami jest szeroka, z licznymi starorzeczami, mokradłami i oczkami wodnymi, a miejscami zwęża się i głęboko wcina w otaczające ją wysoczyzny i tworzy kilkudziesięciometrowe skarpy, należące do największych na obszarze pasa nizin, deniwelacje dochodzą do 85 m. Brzegi Bugu raz są urwiste i wysokie, to znów łagodnie opadające, piaszczyste lub bagniste i mało dostępne. Kolejnym elementem krajobrazu są doliny, uchodzących na terenie Parku, większych dopływów Bugu: Krzny, Czyżówki, Sarenki, Tocznej, Kołodziejki i Czapelki. Przyroda wolna od ingerencji człowieka tworzy tu wiele unikalnych krajobrazów, a dolinę rzeki cechuje wielka różnorodność siedlisk. W szerokim pasie lasów ciągnących się równolegle do Bugu dominują suche i mieszane bory sosnowe, w samej dolinie spotyka się dorodne lasy łęgowe, olsy a także zbiorowiska bagienne i wodne. Niewysokie piaszczyste wydmy, uformowane przez naniesione przez rzekę piaski, porośnięte są jałowcami i ubogą roślinnością piaskową. Liczne gatunki roślin kserotermicznych porastają nasłonecznione zbocza skarp. Szczególnie bogate pod względem przyrodniczym są nadbużańskie łąki wykształcone w rozszerzeniach doliny Bugu, pomiędzy jej krawędzią a korytem rzeki.

W tak różnorodnym środowisku występuje ponad 760 gatunków roślin naczyniowych, w tym 136 gatunków rzadkich, a 22 objęte są ochroną gatunkową. Najciekawsze i bardzo rzadkie gatunki roślin leśnych to: parzydło leśne, orlik pospolity, lilia złotogłów, widłaki: wroniec, spłaszczony, jałowcowaty i goździsty, zimoziół północny, bluszcz, wawrzynek wilczełyko, tojad smukły, zdrojówka rutewkowata, lepnica litewska, naparstnica purpurowa, okrzyn szerokolistny, dzwonek brzoskwinio listny, kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty oraz storczyki: gnieźnik leśny, kukuczka kapturkowata (gatunek zagrożony wyginięciem), listera jajowata, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, buławik czerwony, tajęża jednostronna, a także turówka leśna.

Dzięki różnorodności siedlisk bardzo bogato prezentuje się również świat zwierzęcy tego obszaru. W części doliny Bugu objętej granicami Parku gniazduje ponad 140 gatunków ptaków. Znakomite warunki do żerowania znajdują tu czaple, bociany białe, których populację ocenia się na ponad 500 par. Doskonałe warunki gniazdowania znajdują tu też jaskółka brzegówka, remiz, podróżniczek, dziwonia oraz czeczotka. Z rzadkich ptaków leśnych występujących w Parku należy wymienić: puchacza, bociana czarnego, samotnika i muchołówkę. Liczne tereny otwarte stwarzają dobre warunki do polowania ptakom drapieżnym, m.in.: orlikom krzykliwym, błotniakom łąkowym i zbożowym, kobczykom i kobuzom. Ponadto na starorzeczach i stawach gnieździ się łabędź niemy, perkozy, na mokradłach i podmokłych łąkach – gągoł i bąk. Plaże i piaszczyste wyspy upodobały sobie sieweczki rzeczna i obrożna, która stanowi tutaj 5% krajowej populacji, a także brodziec piskliwy, rybitwa biało czelna i rzeczna oraz mewa siwa. Ssaki na terenie Parku reprezentowane są m.in. przez wydrę, bobra oraz bardzo rzadko spotykanego wilka. Przedstawicielem gadów występującym sporadycznie na niektórych starorzeczach jest żółw błotny, a z rzadkich, objętych ochroną ścisłą ryb obserwuje się tu kiełbia białopłetwego i kozę złotawą.

Znaczna część Parku została włączona do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, a dolina Bugu uznana została za ważny, europejski korytarz ekologiczny. W obrębie Parku znajduje się sześć rezerwatów przyrody: leśne – „Łęg Dębowy koło Janowa Podlaskiego” i „Stary Las”, leśno-krajobrazowe – „Szwajcaria Podlaska” i „Zabuże” oraz ornitologiczne – „Czapli Stóg” chroniący kolonię czapli siwej i „Kózki” obejmujący ochrona nadbużańskie plaże zalewowe łęgi z ostojami ptaków wodnych i błotnych. Obszar Parku ma wysokie walory kulturowe. Wiele interesujących zabytków architektury murowanej i drewnianej znajduje m.in. w: Mężeninie, Klimczycach, Zabużu, Sarnakach, Klapaczewie, Mierzwicach i Serpelicach – w części Parku położonej na ternie woj. mazowieckiego, a w części woj. lubelskiego m.in. w: Janowie Podlaskim, Konstantynowie, Cieleśnicy, Krzyczewie, Koroszczycach, Neplach, Pratulinie, Bublu Starym i Zaczopkach. Przez teren Parku przebiega czerwony Szlak Nadbużański oraz wytyczone są cztery ścieżki przyrodnicze: „Bużny Most” koło wsi Łęg, „Szwajcaria Podlaska” koło Nepli , „Nadbużańskie Łęgi” koło Janowa Podlaskiego i „Trojan” koło gajówki Trojan

Źródło: „Parki krajobrazowe w Polsce” monografia pod redakcja Grzegorza Rączkowskiegto, 2002

Marek Nasiadka „Podlaski Przełom Bugu przewodnik nie tylko dla turysty, 2013

Internet: http://www.parki.lubelskie.pl