Szkoła Małachowianka

Najstarsza szkoła w Płocku i w Polsce mieści się przy ul. Małachowskiego 1. Powstała przy kolegiacie św. Michała Archanioła, a najstarsza wzmianka o niej pochodzi z 1180 r. Kolegiatę ufundował Bolesław IV Kędzierzawy. Przy kolegiacie powstała szkoła, której fundatorką była Dobiechna, wdowa po Wojsławie, opiekunie Bolesława Krzywoustego. Szkołę początkowo prowadzili benedyktyni, w latach 1611-1773 prowadzącymi byli jezuici. Za ich czasów powstało tzw. „średnie skrzydło”, okazały budynek istniejący do dziś. Przez wiele wieków do szkoły chodzili wyłącznie chłopcy, pierwsze dziewczęta pojawiły się dopiero w lutym 1945 r. w pierwszym po wyzwoleniu roku szkolnym.

Historia Polski odcisnęła się na historii szkoły. Wiek XVII i potop szwedzki to rabunek zbiorów biblioteki szkolnej. W wieku XVIII w 1773 r. następuje upaństwowienie szkoły i oddanie jej pod skrzydła Komisji Edukacji Narodowej. Jako szkoła podwydziałowa podlegała Wydziałowi Mazowieckiemu w Warszawie oraz Szkole Głównej Koronnej – Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w Krakowie. To zaszczytne podwójne podporządkowanie zachowało się w herbie szkoły: skrzyżowane dwa berła rektorskie. Wtedy też najwybitniejsi absolwenci zaczęli otrzymywać złote i srebrne medale DILIGENTIAE. Reaktywowano ich przyznawanie od 1965 r.

Troskę o losy szkoły wykazał Józef Wybicki, twórca naszego hymnu, który jako pełnomocnik specjalny rządu Wielkiego Księstwa Warszawskiego, wyasygnował ze skromnych środków sumy na jej odnowienie i rozpoczęcie zajęć w roku 1807.

Kolejnym zasłużonym dla szkoły był jej rektor w latach 1819-1930 Kajetan Morykoni. Za jego kadencji gruntownie odnowiono szkołę, wzbogacono zbiory biblioteczne i powołano Towarzystwo Miłosierdzia Szkolnego wspierające ubogich uczniów. Rektor Morykoni był współzałożycielem Towarzystwa Naukowego Płockiego i projektodawcą jego statutu.

Młodzież starszych klas wzięła masowy udział w powstaniu listopadowym. Represje carskie po powstaniu dotknęły też szkołę. Nauczycieli Polaków zastępowano Rosjanami. Ograniczono ilość godzin języka polskiego. Przemianowano szkołę na Gimnazjum Gubernialne. Mimo prześladowań nauczyciele podtrzymywali atmosferę patriotyczną. Działały uczniowskie organizacje konspiracyjne. Sprowadzano zakazane dzieła Adama Mickiewicza i nielegalną prasę patriotyczną. W dniu wybuchu powstania styczniowego 37 uczniów i wychowanków szkoły stanęło do walki. W pamięci potomnych pozostali: Adolf Święcicki – dowódca jednego z oddziałów powstańczych, Edward Jurgens – członek Dyrekcji Stronnictwa „Białych”, więzień X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i Józef Narzymski – członek powstańczego Rządu Narodowego, pisarz i publicysta.

Po upadku powstania styczniowego nasiliły się represje carskie. Językiem wykładowym stał się język rosyjski, a w 1872 r. usunięto ze szkoły język polski. W końcu stycznia 1905 r. wybuchł strajk szkolny, w wyniku którego Rada Pedagogiczna w lutym 1905 r. relegowała ze szkoły 175 uczniów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dyrektorem zostaje Mieczysław Olszowski. Z jego inicjatywy szkoła stała się Gimnazjum Państwowym i przyjęła imię Marszałka Stanisława Małachowskiego. Było to 20 września 1921 r. Od tego czasu popularnie zwana jest Małachowianką.

W czasie II wojny światowej Małachowiacy podzielili los całego narodu. Ginęli jako żołnierze na frontach wojny, umierali męczeńską śmiercią w masowych egzekucjach i obozach zagłady. W westybulu szkolnym wisi tablica poświęcona ich pamięci: „Quam dulce et decorum est pro Patria mori – Jakże słodko i zaszczytnie jest umrzeć za Ojczyznę”.

W lutym 1945 r. jako Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, szkoła wznowiła działalność. Dziś Małachowianka to zabytkowa romańska kolegiata św. Michała , wspaniały jezuicki gmach wzniesiony w latach 1675-1685 oraz obiekt współczesny z lat 1962-1964 i część dobudowana na przełomie XX i XXI w. Kolegiata odrestaurowana została w latach 1976-1980. Jesienią 2014 r. skończyła się w Małachowiance kolejna restauracja najstarszych części szkoły, kolegiaty i kolegium. Ekipa archeologów odkryła wspaniałe polichromie i dotarła do najdawniejszych zabytkowych warstw. Średniowieczna wieża, z pięknymi schodami i stropami na szczycie mieści obserwatorium astronomiczne. W podziemiach dobrze zachowały się mury romańskie i gotyckie. Jest to jedyne w swoim rodzaju muzeum architektury i zarazem Muzeum Szkoły. Znajdziemy w nim ponad osiem wieków historii szkoły: dokumenty, kroniki, zdjęcia, pomoce naukowe, zeszyty i świadectwa szkolne, dyplomy, medale, odznaczenia. Są wśród nich dwa sztandary: szkolny z 1931 r. i harcerski z 1920 r. uratowane przez pracowników z narażeniem życia.

W siedemnastowiecznym gmachu jezuickim zwracają uwagę sklepienia beczkowe sali lekcyjnych. i korytarzy. W dwóch galeriach na I i II piętrze obejrzeć możemy stałe ekspozycje: „Galeria Wybitnych Wychowanków” i „Galeria Olimpijczyków”.

Najmłodsza część szkoły połączona jest łącznikiem palmiarnią z jej dawnymi częściami. W 1995 r. oddano do użytku III piętro nowego gmachu z gabinetami przedmiotowymi i pracowniami, w 1999 r. zmodernizowano kompleks sportowy.

Przez ponad 830 lat historii szkoły przewinęło się przez jej mury wielu wybitnych jej wychowanków i nauczycieli. Pierwszym znanym Małachowiakiem jest Witalis – scholastyk kolegiaty św. Michała, który został wymieniony w dokumencie księcia Ziemowita z 1249 r. Wykładowcą retoryki w Kolegium Jezuickim w Płocku był św. Andrzej Bobola (ok.1591-1657) – kaznodzieja i misjonarz. Wykładowcą był też Ignacy Nagurczewski (1725-1811) – profesor historii i literatury polskiej w Szkole Rycerskiej. Wychowankiem szkoły był Maciej Sarbiewski (1559-1640) – poeta zwany „Horacym chrześcijańskim”, profesor Akademii Wileńskiej, kaznodzieja króla Władysława IV. Kolejnym wychowankiem był Edward Jurgens (1824-1863), a rektorem Kajetan Morykoni (1774-1830), o których wspomniano wyżej. Władysław Smoleński (1851-1926) – wychowanek, jeden z najwybitniejszych historyków polskich przełomu XIX i XX w.; członek Polskiej Akademii Umiejętności, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, ofiarodawca ogromnego księgozbioru dla Biblioteki Towarzystwa Naukowego Płockiego. Innym ofiarodawcą cennego księgozbioru dla tego Towarzystwa jest wychowanek Szkoły Gustaw Zieliński (1809-1881) – poeta, pisarz, uczestnik powstania listopadowego, zesłaniec. Wychowankami szkoły byli też: Stanisław Jagielski (1914-1998) – lekarz kardiolog, poeta, podróżnik, oficer Armii Krajowej, więzień Auschwitz, fundator nagród dla absolwentów Małachowianki, Ludwik Krzywicki (1859-1941) – socjolog, działacz społeczny, publicysta, Wacław Lachman (1880-1963) – kompozytor, dyrygent, pedagog, twórca chóru „Harfa”. Jan Lorentowicz (1868-1940) – krytyk literacki i teatrolog, jeden z założycieli Warszawskiej Szkoły Dramatycznej, dyrektor teatrów warszawskich, prezes polskiego Pen Clubu oraz Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, Tadeusz Mazowiecki (1927-2013) – pierwszy premier III Rzeczypospolitej, Kawaler Orderu Orła Białego. Uczniem Szkoły był też Ignacy Mościcki (1867-1946) Prezydent II Rzeczypospolitej, uczony, chemik, asystent na Uniwersytecie Fryburskim, profesor Politechniki Lwowskiej.

W środku szkoły jest wirydarz z jej herbem i napisem: „Salus Rei Publicae suprema lex esto – Dobro Rzeczypospolitej powinno być najwyższym prawem”. Jest to zobowiązanie podejmowane przez Małachowiaków na całe życie.

Sięgnij po: Płock od A do Z. Jerzy Stefański.

Internet: http://malachowianka.plock.org.pl