Plac Narutowicza

Plac Gabriela Narutowicza nazwę tę nosi od 1938 r. Przez siedem wieków był to Rynek Kanoniczny, od stojących przy nim 15 kanonii prałatów i kanoników kapituły katedralnej płockiej.

Rynek na podgrodziu założył w 1237 r. książę Konrad Mazowiecki. Był on drugim targowiskiem Płocka. Łączyła go ze Starym Rynkiem ulica Grodzka. Oba rynki konkurowały ze sobą. Ostatecznie spór o prawo do targu wygrał w 1731 r. Stary Rynek.

Dzisiejsza zabudowa Placu Narutowicza to budowle z XIX w. Pod nr 2 dom „Pod Opatrznością”, klasycystyczny z lat 1828-1832, zaprojektowany przez Jakuba Kubickiego. Należy zwrócić uwagę na tympanon i płaskorzeźbę „Oko Opatrzności”, od której pochodzi nazwa domu. Od 1930 r. właścicielem domu jest Towarzystwo Naukowe Płockie. Mieści się w nim Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego. Samo Towarzystwo ma swą siedzibę od 1908 r. przy tym samym placu pod nr. 8 w budynku z XV w. Budynek zbudował w 1445 r. Stefan z Miszewa dla kanoników katedralnych. W latach 1870-72 dobudowano do niego skrzydło. W budynku tym mieszkał jeden z przywódców powstania styczniowego w Płocku Wojciech Zegrzda (1823-1863) i historyk Władysław Smoleński (1851-1926). Najstarsze zbiory biblioteczne Towarzystwa znajdują się w jego siedzibie. W bibliotece w dziale starodruków przechowywany jest pergaminowy Statut Jana Łaskiego z 1506 r. Biblioteka może poszczycić się pierwszym wydaniem dzieła Mikołaja Kopernika „De revolutionibus orbium coelestium” Norymberga 1543 r. Jest to jeden z dwunastu egzemplarzy w Polsce. Inne cenne pozycje biblioteki to: karta z IX w. z łacińskim tekstem „Księgi Mądrości”, „Boska komedia” Dantego z 1487 r., mapa księżyca Jana Heweliusza z 1645 r., komplet rycin „Caprichos” Goyi. Na odwiedzających Towarzystwo robią wrażenie piękne renesansowe wnętrza. Nad wejściem do sali konferencyjnej jest napis „mente et malleo – rozumem i młotkiem” nie pasujący do działalności Towarzystwa. Jest to hasło dawnych poszukiwaczy kruszców i dewiza geologów, którzy kiedyś urzędowali w tym budynku.

Towarzystwo Naukowe Płockie założone zostało w 1820 r. Członków założycieli było 16. Wśród nich 13 było nauczycielami Małachowianki na czele z rektorem Kajetanem Morykonim. Inni to: ks. Adam Michał Prażmowski – biskup ordynariusz płocki, senator Królestwa Polskiego, pierwszy prezes Towarzystwa, Józef Brzozowski – kurator szkół województwa płockiego i pułkownik Stanisław Dembowski – ziemianin, społecznik i weteran wojen napoleońskich. Projekt statutu Towarzystwa przygotował rektor Kajetan Morykoni. Za główny cel Towarzystwo uznało poznanie przeszłości i potrzeb teraźniejszych. Temu celowi służyła praca naukowa i działalność popularyzatorska Towarzystwa. Założono bibliotekę, zorganizowano muzeum regionalne, rozwijano akcję zbierania pamiątek, gromadzono materiały naukowe, prowadzono badania, organizowano posiedzenia naukowe oraz prowadzono działalność wydawniczą. Po dziesięciu latach, na skutek represji carskich za powstanie listopadowe, działalność Towarzystwa przymusowo zawieszono. Członkowie działali nadal indywidualnie wydając książki, będące wynikiem ich badań naukowych w Towarzystwie. Do osób takich należał Wincenty Hipolit Gawarecki (1788-1852), który wydał kilka książek. W marcu 1907 r. reaktywowano działalność Towarzystwa. Należy ono do najstarszych tego typu stowarzyszeń naukowych w Polsce. W okresie międzywojennym było jednym z czołowych towarzystw naukowych o charakterze regionalnym. Wybuch II wojny światowej przerwał działalność Towarzystwa. W okresie okupacji zginęło 39 jego członków. W 1945 reaktywowano działalność Towarzystwa. Już w lutym 1945 r. otwarto Bibliotekę im. Zielińskich. W 1969 r. powstały oddziały Towarzystwa w Wyszogrodzie i Sierpcu, a w 1977 r. w Łęczycy. Od 1970 r. działa przy Towarzystwie studium doktoranckie. Z inicjatywy prezesa TNP Jakuba Chojnackiego zawieszono w 1981 r. w Bazylice Katedralnej replikę romańskich Drzwi Płockich z połowy XII w. Towarzystwo organizuje wiele sesji naukowych, prowadzi działalność wydawniczą.

Wracając do zabudowy placu Narutowicza trzeba wspomnieć o Pałacu Biskupim pod numerem 4/6. Dziś mieszczą się w nim sądy i prokuratura. Budowę dworu biskupa rozpoczęto około 1600 r. i trwała ona do 1616 r. Składał się on z trzech budynków drewniano-murowanych rozciągających się pod zamkiem płockim. Od strony zamku prowadziła do pałacu murowana brama, nad którą znajdowała się kaplica św. Piotra i Pawła. Obok kaplicy stał duży dom, w którym na piętrze były apartamenty biskupa. Za czasów królewicza Karola Ferdynanda Wazy (1640-1655), pałac wyremontowano i zmodernizowano. Na początku XVIII w. pałac częściowo strawił pożar, po którym nastąpił remont, pokryto pałac nowym dachem i zbudowano nowe oficyny. W 2 połowie XVIII w. zakończono wszystkie roboty. Według zachowanego w archiwach opisu wyglądał on tak. Przed pałacem był dziedziniec ogrodzony od frontu sztachetkami dębowymi na murowanym fundamencie ze słupkami z cegły. Od bramy po stronie wschodniej była murowana kuchnia oraz wozownia. Po stronie zachodniej od bramy były murowane stajnie. Po środku dziedzińca wznosił się piętrowy murowany pałac o dwóch fasadach frontowej i od Wisły. Podłogi w pałacu były drewniane i układane w szachownicę. Okna w dębowych ramach z szybami oprawionymi w ołów, o czterech kwadratach. Cały pałac z oficynami pokryty był dachówką. W czasie zaborów budynki pałacowe przechodziły różne losy. Stajnie i wozownia były składem zboża. W pałacu na początku XIX w. Kamera Pruska odbywała swoje posiedzenia. W 1809 r. pałac zamieniono na lazaret wojskowy i piekarnię. Potem na koszary i szpital. W połowie XIX w. w pałacu wybuchł pożar. Budynek wymagał poważnego remontu. Po powstaniu styczniowym władze carskie przejęły pałac biskupi, przeznaczając go na sądy i hipotekę. Rozbudowano budynek. Rozebrano dwie oficyny od strony Rynku Kanonicznego i pawilon od strony katedry, na to miejsce postawiono nowe piętrowe budynki, które istnieją do dziś.

Wschodnia pierzeja placu Narutowicza to budynek odwachu, czyli wartowni żołnierskiej z czasów carskich. Obecnie ma adres ul. Tumska 4. Odwach zbudowano murowany w stylu klasycystycznym według projektu architekta Jakuba Miklaszewskiego. Wzniesiono go na planie prostokąta. Przykryty jest czterospadowym blaszanym dachem. Na frontonie ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem. W czasie powstania styczniowego przy odwachu odbyła się potyczka powstańców z załogą rosyjską. Załoga rosyjska licząca 500 żołnierzy odparła atak powstańców. W mieście rozpoczęły się represje carskie. Na filarach odwachu i ścianie znajdują się trzy tablice pamiątkowe poświęcone żołnierzom 8 Pułku Artylerii Lekkiej i 4 Pułku Strzelców Konnych garnizonu płockiego oraz obrońcom miasta w 1920 r. Przed wejściem do odwachu znajduje się granitowa Płyta Nieznanego Żołnierza. Płyta odsłonięta została w 1928 r., następnie zniszczona w 1945 r. Odbudowano ją i ponownie odsłonięto w 1966 r. Obecnie w odwachu siedzibę ma Oddział Miejski PTTK.

Do Placu Narutowicza przynależy również Dom pod Trąbami, mający adres ul. Mostowa 1. Jest to dawna kanonia z przełomu XIV i XV w. Budynek charakteryzuje się bardzo grubymi murami, masywnymi przyporami i piwnicami z gotyckimi sklepieniami. Na ścianie domu widnieje herb szlachecki Radziwiłłów „Trąby” dla upamiętnienia pobytu w Płocku Karola Radziwiłła „Panie Kochanku”. Budynek kilkakrotnie przebudowywany ma elementy gotyckie, barokowe i klasycystyczne. Przed budynkiem pomnik bł. bp. Leona Wetmańskiego według projektu Gustawa Zemły, odsłonięty w 1997 r.

Źródło: Jerzy Stefański. Płock od A do Z.

Internet: http://www.plock.eu/pl/towarzystwo_naukowe_plockie.html