Zespół opactwa benedyktyńskiego

Na Wzgórzu Tumskim, najstarszej części Płocka, stoją zabudowania dawnego opactwa benedyktyńskiego. Archeologowie w czasie wykopalisk prowadzonych na Wzgórzu Tumskim odkryli wczesnośredniowieczny pogański ołtarz ofiarny. Odkryli też, że istniało tu w X w. grodzisko obronne, którego część wału odtworzono przy wieży zegarowej. Odkryto pierwotną zabudowę grodu m.in. pozostałości zamku wczesnopiastowskiego – palatium i rotundę romańską z absydą. Po 1034 r. kaplica ta została powiększona i rozbudowana na świątynię na planie treflowym tzw. trykonchę. Zarys trykonchy znajduje się na dziedzińcu zamkowym. Benedyktyni przybywają do Płocka ok. połowy XI w. W 1075 r. utworzyli pierwszą kapitułę katedralną diecezji płockiej. Na podgrodziu na Wzgórzu Tumskim należał do nich również drugi maleńki kościółek w kształcie rotundy pw. św. Wawrzyńca. W 1166 r. na wprost katedry wzniesiony został drewniany kościół pw. św. Wojciecha oraz klasztor benedyktynów. W czasie najazdów Prusów i Litwinów na ziemie Mazowsza budowle benedyktyńskie wraz zamkiem były kilkakrotnie niszczone. W połowie XIV w. na Wzgórzu Tumskim zbudowany został okazały ceglany zamek książąt mazowieckich. Do naszych czasów przetrwały dwie wieże zamkowe: Zegarowa i Szlachecka dawniej zwana Wysoką (obniżona w XIX w.). W XVI w. fragment skarpy osunął się i runął do Wisły zabierając ze sobą część murów zamku. W 1 połowie XVI w. opat benedyktynów Stanisław Starczewski otrzymał od króla Zygmunta I Starego teren na Wzgórzu Tumskim dla zbudowania opactwa. Między zamkowymi wieżami powstał murowany kościół pw. św. Wojciecha i klasztor benedyktynów. Kościół z trzech stron połączony był z klasztorem. Szczytem przylegał do Wieży Szlacheckiej. Opactwo zajęło obszar dawnego X-XII wiecznego grodu z reliktami najstarszych obiektów sakralnych. W czasie III Wojny Północnej toczonej między Szwecją, Rosją i Saksonią (władcy sascy byli polskimi królami) ich wojska walczyły ze sobą na terytorium Polski. W 1705 r. kościół pw. św. Wojciecha i klasztor benedyktyński zostały zniszczone przez wojska rosyjskie cara Piotra I. Pożar, który wówczas wybuchł strawił część gmachów, bibliotekę benedyktyńską i archiwum opactwa. W 1781 r. bp płocki Michał Jerzy Poniatowski przeniósł benedyktynów płockich do Pułtuska. Klasztor objęło Zgromadzenie Misjonarzy św. Wincentego a´ Paulo, którzy prowadzili w nim seminarium duchowne. Klasztor przeszedł gruntowną przebudowę pod kierunkiem architektów Jana Miklaszewskiego, Stanisława Jaroszewskiego i Józefa Górskiego. W 1864 r. Zgromadzenie Misjonarzy uległo kasacie przez władze carskie. W klasztorze władze zorganizowały rosyjskie gimnazjum żeńskie, które działało do 1914 r. Seminarium w 1867 r. przeniesiono do klasztoru poreformackiego. Z kościoła pw. św. Wojciecha wczesnobarokowy marmurowy ołtarz główny przeniesiono do fary. Przepiękny portal z marmuru chęcińskiego trafił do kościoła parafialnego w Bądkowie Kościelnym.

W okresie międzywojennym w budynku opactwa była szkoła muzyczna dla organistów i mieszkania prywatne. W latach 60-tych XX w. b. opactwo przeszło generalny remont i stało się na wiele lat siedzibą Muzeum Mazowieckiego. Od 2004 r. Muzeum Mazowieckie ma nową siedzibę. W latach 2006-2008 przy wsparciu środków z Unii Europejskiej przeprowadzono remont budynku opactwa benedyktyńskiego dla potrzeb Muzeum Diecezjalnego. W 2009 r. Muzeum otrzymało imię bł. abp. Antoniego Juliana Nowowiejskiego i mieści się w dwóch budynkach.

Muzeum Diecezjalne, ul. Tumska 3a, powstało w 1903 r. z inicjatywy ówczesnego ks. Antoniego Juliana Nowowiejskiego ze zbiorów katedry płockiej. Obok katedry wybudowany został neogotycki budynek projektu architekta Stefana Szyllera. Przeniesiono do niego relikty architektoniczne i fragmenty epitafiów, które zostały po odnawianiu katedry. Przeniesiono też przedmioty sztuki złotniczej i piśmiennictwa ze skarbca katedralnego. Do muzeum trafiły również przedmioty darczyńców ks. Tomasza Kowalewskiego, Franciszka Tarczyńskiego czy ks. Józefa Morozowskiego. Przeprowadzona przed wojną inwentaryzacja zabytków kościelnych była kolejnym źródłem rozrastania się muzeum. W latach 1929-1939 znacznie powiększono budynek muzeum. W czasie II wojny światowej budynek muzeum poważnie zniszczono, a część eksponatów zginęła. Po wojnie największym darczyńcą dla muzeum był w 1970 r. profesor Klemens Jędrzejewski. Do najcenniejszych zbiorów muzeum należą: starodawne dzieła sztuki złotniczej (monstrancje, kielichy, patery, relikwiarze), tkaniny liturgiczne, kodeksy rękopiśmienne (np. Biblia płocka z XII w.), rzeźby, obrazy. Z cennych darów dla katedry wymienić należy: hermę św. Zygmunta (gotycki relikwiarz w kształcie popiersia) dar króla Kazimierza Wielkiego, srebrny kielich i patena dar księcia Konrada Mazowieckiego i jego żony Agafii, złoty emaliowany kielich dar królewicza Karola Ferdynanda Wazy. Muzeum posiada jeden z największych w kraju zbiorów pasów kontuszowych. Ma zbiory medalierskie, numizmatyczne, rzeźby, galerię obrazów.

Źródło: Płock od A do Z. Jerzy Stefański.

Internet: http://www.mdplock.pl