Katedra pw. Wniebowzięcia NMP

Katedra, usytuowana na wysokim, urwistym Wzgórzu Tumskim nad Wisłą, wraz z kompleksem zamku piastowskiego tworzyła twierdzę. Z pozostałych stron otaczał ją mur obronny wznoszący się na 17 m wysokości. Okoliczna ludność znajdowała tu schronienie i ocalenie przed wrogami najeżdżającymi tę ziemię.

Diecezja płocka została erygowana w 1075 r. Za Gallem Anonimem przyjmuje się, że pierwszy drewniany kościół katedralny istniał od 1099 r. Jak pisze Gall wtedy w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny książę Bolesław Krzywousty został pasowany na rycerza przez księcia Władysława Hermana, swego ojca. Prawdopodobnie kościół spłonął podczas najazdu Pomorzan w 1126-1127 r. W 1136 r. bp Aleksander z Malonne rozpoczyna budowę pierwszej kamiennej katedry romańskiej. Prace trwają do 1144 r., kiedy to bp Aleksander konsekruje ją. Była większa od katedr gnieźnieńskiej i wawelskiej. Zbudowana na ciosach granitowych zachwycała swą wielkością i pięknem. Była trójnawowa, z transeptem i prezbiterium od wschodu tej samej wielkości. Początkowo zbudowano ją bez wieży i kopuły. Do każdej z naw prowadziło oddzielne wejście. Do wejścia głównego bp Aleksander zamówił w ludwisarni w Magdeburgu drzwi z brązu, które zawisły w katedrze w 1153/1154 r. Po 250 latach pojechały do Soboru Sofijskiego w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Dlaczego? Różne są teorie…

Dynamiczny rozwój Płocka w XI w. i wysoki poziom wyrobów złotniczych wniosły znaczący wkład w urządzeniu wnętrza katedry. Obecnie pierwotny styl romański widzimy w murach zewnętrznych katedry, w bocznych nawach, kaplicach, kapitularzach, w rozplanowaniu ścian, filarów i sklepień wewnętrznych (krzyżowe i beczkowe). Wielki pożar w 1233 r. naruszył mury nośne katedry. Najazdy Prusów (1243 r.) i Litwinów (l. 1288-1289) powodują dalsze, większe uszkodzenia katedry, co wymagało natychmiastowych prac remontowych. W XIII i XIV w. mury zewnętrzne podparto szkarpami i wykonano ząbkowanie szczytów oraz dobudowano od strony zachodniej dwie wieże. W 1442 r. dach katedry pokryto nową dachówką. W 1492 r. wieże obniżono, a dzwony przeniesiono do wieży zamkowej. Wiek XVI to kolejne prace restauratorskie w katedrze. W 1530 r. wielki pożar powoduje zawalenie się nawy lewej wraz ze sklepieniem stropu prezbiterium katedry. Kanclerz królewski bp Andrzej Krzycki dokonuje całkowitej przebudowy katedry na renesansową, z zachowaniem dawnej struktury przestrzennej budowli. Przebudowę powierzono spółce włoskiej z Rzymu. Po awansie bp. Krzyckiego na arcybiskupa gnieźnieńskiego, jego następca bp Andrzej Noskowski doprowadza prace do końca pod kierunkiem Jana Baptysty z Wenecji. To jego dziełem jest kopuła zwieńczona kamienną latarnią. Przedłużono prezbiterium, dobudowano piętrowe pomieszczenia na zakrystię, skarbiec i kapitularz. W XVII w. do kopuły dodano elementy barokowe – cebulaste hełmy. W latach sześćdziesiątych XVIII w. architekt Dominik Merlini przebudowuje katedrę w stylu klasycystycznym. W 1825 r. w nawie północnej pod wieżą powstaje kaplica królewska. W jej podziemiach spoczywają szczątki władców polskich Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz książąt piastowskich. Przebudowy kończy w 1903 r. architekt Stefan Szyller w oparciu o decyzję bp. Jerzego Szembeka. Wzmocniono fundamenty katedry, przebudowano fasadę, wieże, wykonano nowe sklepienia i tynki, zachowując pierwotne elementy zdobnicze. Jesienią 1903 r. bp Szembek dokonał rekonsekracji katedry. Roboty wykończeniowe wnętrza trwają do 1915 r. Od 1904 r. malarz Władysław Drapiewski rozpoczyna malowanie polichromii. W czasie wojny zawaliła się część sklepienia nawy głównej i kaplica św. Zygmunta. W dniu 1 lipca 1910 papież Pius X nadaje katedrze tytuł bazyliki mniejszej. W dniu 23 listopada 1981 r. dzięki szczególnym staraniom dr. inż. Jakuba Chojnackiego prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego kopia z brązu Drzwi Płockich zostaje zawieszona w Bazylice. Drzwi składają się z dwóch prostokątnych części, na których rozmieszczono 49 płyt pokrytych rzeźbą figuralną. Przedstawiono na nich historię Ewy i grzechu pierworodnego, dzieje Chrystusa uwieńczone dwoma triumfami: przekazania prawa przez Chrystusa w otoczeniu Pawła i Piotra, Marii i pozostałych apostołów oraz drugim – królowania Pana Cnót pośród symboli ewangelistów. Wiele płyt ma napisy w języku łacińskim, co świadczy, że opowiedziana historia skierowana była do światłego odbiorcy. W Nowogrodzie dokonując konserwacji drzwi w XV w., dodano napisy cyrylicą oraz zakłócono przekaz przestawiając płyty. Wysokie umieszczenie kołatek na drzwiach jest symbolem prawa azylu udzielanego przez Kościół w średniowieczu. Kołataniem ścigany prosił o bezpieczne schronienie.

Do wnętrza bazyliki katedralnej wchodzimy bocznymi drzwiami. Wewnątrz znajduje się 13 ołtarzy. Najstarszy ołtarz Ukrzyżowania, bądź Krzyża z 1600 r. znajduje się w prezbiterium. Tam też jest drugi nieco młodszy bo z 1647 r. ołtarz Matki Boskiej Mazowieckiej z czarnego, brunatnego i białego marmuru włoskiego. Zwracają uwagę malowidła na ścianach prezbiterium i na sklepieniu wykonane przez Władysława Drapiewskiego. Przedstawiają one dzieciństwo Jezusa i jego działalność. Nawy boczne artysta pokrył ornamentami roślinnymi i postaciami aniołów. W kopule umieścił Apostołów i doktorów Kościoła. W prezbiterium: tron i stalla biskupia, arcydzieło sztuki złocony fotel tronowy. Zachowało się kilka dawnych nagrobków z XVI i 1 połowy XVII w. W prezbiterium naprzeciwko ołtarza głównego z czerwonego marmuru nagrobek wojewody płockiego Stefana Krasińskiego z około 1617 r. Dalej naprzeciwko ołtarza MB Mazowieckiej nagrobek bp. Jana Cieleckiego, wychowawcy dzieci Zygmunta III, z czarnego marmuru, z wczesnego baroku, wykonany po 1627 r. Obok zakrystii najstarszy nagrobek z 1539 r. kanonika Jakuba Brzozowskiego. Nad nim nagrobek bp. Stefana Łubieńskiego zmarłego w 1640 r. Dalej z czerwonego marmuru nagrobek z końca XVI w. bp. Piotra Dunin-Wolskiego. W nawie południowej w kaplicy Św. Rodziny zwanej kaplicą Gulczewską dwukondygnacyjny renesansowy pomnik pana na Gulczewie, wojewody rawskiego i starosty płockiego Andrzeja Sierpskiego zmarłego w 1572 r. i jego małżonki Katarzyny zmarłej w 1566 r. Z nowszych nagrobków godna uwagi jest rzeźba nagrobna z brązu w nawie głównej bp. Michała Nowodworskiego, wykona przez Piusa Welońskiego po 1896 r. oraz przy wejściu do kaplicy św. Zygmunta rzeźba nagrobna bł. bp. Antoniego Juliana Nowowiejskiego zmarłego śmiercią męczeńską w 1941 r. Przy wyjściu z bazyliki katedralnej, na placu przykościelnym odlana z brązu figura papieża św. Jana Pawła II postawiona na pamiątkę jego wizyty w Płocku w dniach 7-8 czerwca 1991 r.

Źródło: Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Płocku.

Internet: http://www.katedraplock.pl/idcat.php?f_id=95&f_id_cat=93