English
Deutsch
Wioska Palmiry (ok. 220 mieszkańców) leży na północnym skraju Puszczy Kampinoskiej, ok. 7 km na zach. od Łomianek.
Na południe od wsi zbudowano w l. 20-tych XX w. składnicę amunicyjną dla potrzeb garnizonu warszawskiego i modlińskiego. Zbudowano liczne magazyny lekkiej konstrukcji, rozrzucone w lasach leśnictwa Pociecha, wzdłuż specjalnie zbudowanych bocznic kolejowych umożliwiających łatwy transport. Zbudowano również normalnotorową linię przez Dziekanów do Warszawy Gdańskiej i brukowaną szosę dojazdową. Poszczególne magazyny stały w odległości ok. 100 m od siebie; między nimi wykopano baseny przeciwpożarowe. Przechowywano tu głównie amunicję artyleryjską i materiały wojenne. W czasie walk w 1939 r. zaopatrywano z tutejszych magazynów obrońców Warszawy i Modlina oraz wycofujących się ku Warszawie żołnierzy armii Poznań i Pomorze.
Podczas okupacji Niemcy wykorzystali okoliczność, że teren był tu ogrodzony i niedostępny dla ludności. Wywożąc pozostałą w magazynach amunicję stwarzali również możliwość skrytego wwożenia na ten teren więźniów na egzekucje.
Pierwsze egzekucję odbyły się w grudniu 1939 r. Do lipca 1941 r. rozstrzelano w lasach palmirskich ok. 1.700 obywateli polskich. Zginęli tu m.in. Maciej Rataj – marszałek Sejmu RP, Mieczysław Niedziałkowski – działacz PPS, Jan Pohoski – wiceprezydent Warszawy, Janusz Kusociński – mistrz olimpijski w biegu na 10.000 m z Los Angeles. Egzekucje w Puszczy Kampinoskiej wykonywano również w Wólce Węglowej i Laskach; ostatnie miały miejsce w 1943 r. na Łuży. Niemieccy zbrodniarze maskowali groby swych ofiar sadząc na nich las. Leśnicy polscy (gajowy Adam Herbański) zaznaczali miejsca zbrodni, dzięki czemu po wojnie można było dokonać ekshumacji i urządzić cmentarz ofiar. Powstał w 1948 r. na śródleśnej polanie z inicjatywy Jadwigi Boryta-Nowakowskiej i ks. Edwarda Gregorczyka – proboszcza z Łomny. Autorką koncepcji plastycznej była Ewa Śliwińska. Brama ozdobiona jest granitową płytą ze słowami wyrytymi przez bezimiennego więźnia w celi gestapowskiej katowni przy Al. Szucha w Warszawie: „Łatwo jest mówić o Polsce, trudniej dla niej pracować, jeszcze trudniej umrzeć, a najtrudniej cierpieć.” W trzydziestu kwaterach pod krzyżami i macewami spoczywa 2.115 osób (inne źródła podają 2.204) spośród których zaledwie ok. 400 zidentyfikowano. Nad cmentarzem górują trzy krzyże o przedłużonych ramionach mające symbolizować rozłożone ręce rozstrzeliwanego człowieka.
Od południowej strony znajduje się nowoczesny budynek muzeum ozdobiony rdzawą blachą z otworami – jak gdyby śladami kul. We wnętrzu można poznać historię palmirskich zbrodni i zobaczyć pamiątki po rozstrzelanych. Obecne muzeum zastąpiło w 2011 r. dawne budynki wzniesione w 1973 r.
Źródło: Lechosław Herz „Puszcza Kampinoska – przewodnik”, Oficyna Wydawnicza REWASZ, Pruszków 2002
Internet: www.kampinoski-pn.gov.pl
