English
Deutsch
Nieduża wieś (ok. 160 mieszkańców) o charakterze letniskowym położona pięknie nad rozlewiskami Bugu na jego prawym brzegu w gminie Somianka, zaliczana do najstarszych w tym rejonie Mazowsza.
Pierwsza wzmianka o wsi Popowo znajdującej się w dobrach biskupów płockich pochodzi z pocz. XIII w. W 1410 tędy szły wojska litewskie pod wodzą księcia Witolda na spotkanie z wojskami polskimi dowodzonymi przez króla Władysława Jagiełłę znajdującymi się w Czerwińsku po przeprawie przez Wisłę. Później wieś wzmiankowana jest w 1380 jako własność rodu Popowskich herbu Pobóg. Nie są znane okoliczności przejścia wsi z dóbr biskupich we władanie tego rodu, którego własnością wieś pozostawała aż do 1768. Wtedy nabył ją Michał Kozłowski, za czasów którego wieś dzięki znacznym środkom rozwinęła się w lokalny ośrodek handlowo-rzemieślniczy, a właściciel wybudował tu dwór, który choć gruntownie przebudowany pod koniec XIX w., zachował się do dziś na terenie miejscowego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej. Od 1808 w Popowie była siedziba urzędu gminy. Na początku XIX w. właścicielami majątku zostaje ród Skarżyńskich. W 1813 właściciel Popowa Tomasz Skarżyński zostaje posłem na Sejm z ziemi pułtuskiej. Okres władania Popowem przez ród Skarżyńskich (aż do roku 1909) to okres rozwoju miejscowości. Już w 1817 założono tu szkołę podstawową. Miejscowość znów wyrasta na spory lokalny ośrodek gospodarczy. Powstaje tu przystań wodna z liczącą ponad sto osób kolonią flisaków. Zajęcia flisackie miały istotny udział w dochodach ludności aż do pocz. XX w.
W 1889 pracował w miejscowym dworze jako guwerner znany pisarz Adolf Dygasiński (1839-1902), jeden z czołowych przedstawicieli naturalizmu w polskiej literaturze, który w swych utworach wykorzystał obserwacje miejscowej przyrody – rozlewisk Bugu i nadrzecznych łąk, które do dziś są siedliskiem licznych gatunków ptaków, w tym rzadkich i chronionych. Wieś wielokrotnie była niszczona przez powodzie, z których największa w 1888 spowodowała odsunięcie koryta Bugu o ok. 500 m na pd. od wsi.
Pierwszą kaplicę w Popowie jako filialną wybudował w 1665 ks. Marcin Zimowicz proboszcz serocki z fundacji J. Przedwojewskiej, W. Chrzanowskiego i S. Arcichowskiego, właścicieli okolicznych wsi. Kaplica była wielokrotnie przebudowywana. Ostateczny kształt nadała jej przebudowywana. Ostateczny kształt nadała jej przebudowa zrealizowana w 1720 przez ks. Erazma Bogdańskiego proboszcza z Serocka i Gabriela Popowskiego właściciela Popowa. Kaplicę konsekrował dopiero w 1743 bp Marcin Załuski sufragan płocki. Przetrwała ona do rozbiórki w 1906 już po wybudowaniu nowego kościoła. Parafia w Popowie została erygowana 7 maja 1764, ale proboszcz rezydował tu dopiero od 1808, a pełne prawa parafialne uzyskała dopiero w 1865. Do tego czasu opiekę nad miejscową kaplicą drewnianą sprawowali proboszczowie z Barcic.
Obecny kościół murowany w stylu neogotyckim z wieżą z lewej strony fasady zbudował ks. Jan Krzyżewski w l. 1900-1906 wg proj. Józefa Piusa Dziekońskiego z fundacji właścicieli wsi Stanisława Skarżyńskiego i jego żony Marii z Orsettich Skarżyńskiej oraz Joachima i Scholastyki Krzyżewskich, rodziców ks. Krzyżewskiego. Kościół został konsekrowany w 1909 przez abpa A.J. Nowowiejskiego. W ołtarzu głównym neogotyckim znajduje się wykonana w II poł. XVII lub I poł. XVIII w. kopia obrazu MB Częstochowskiej w sukience z blachy srebrnej w stylu regencji z II ćwierci XVIII w. pochodząca z rozebranej kaplicy. Kult MB datuje się w Popowie od poł. XVII w., a obraz aż do 1939 przyciągał wielu pielgrzymów (ze względu na to przed kościołem znajduje się obszerny plac mogący pomieścić licznych wiernych). Przy obrazie tabliczki wotywne z I poł. XIX w., pięć z nich z sygnaturą warsztatu znanego złotnika warszawskiego Karola Malcza. Na zasuwie obraz chrztu Chrystusa namalowany w Pradze przez malarza Jana Kuśmidrowicza w 1908. Dwa ołtarze boczne barokowe z ok. 1740 oraz feretrony z obrazami z XVIII w. W wyposażeniu kościoła liczne elementy z XVIII/I poł. XIX w. W podziemiach znajdują się groby rodu Skarżyńskich fundatorów kościoła. W okresie okupacji Niemcy wywieźli z kościoła dzwony i zniszczyli kamienne ogrodzenie odbudowane przez parafian dopiero w 1958. Plebania wzniesiona przez Edmunda Skarżyńskiego w 1838 z intencją osadzenia w niej swego syna Seweryna, który miał tu zostać księdzem po ukończeniu studiów seminaryjnych w Pułtusku. Plan się jednak nie ziścił – syn fundatora księdzem nie został, a na plebanii znalazł się jego kolega seminaryjny ks. Leon Kołakowski. W l. 1997-2007 parafialne zabudowania przeszły generalny remont i konserwację. Zabytkowy cmentarz grzebalny założony w 1837. Na nim kaplica grobowa rodu Skarżyńskich, wzniesiona w 1848 na planie prostokąta, murowana z cegły, otynkowana. Na drzwiach data i nazwisko fundatorów. Dach dwuspadowy kryty blachą.
Od XVII w. we wsi notowana jest obecność ludności żydowskiej, której liczebność stopniowo wzrasta, dochodząc do ok. 30%. W okresie międzywojennym w miejscowości była synagoga, szkoła i kirkut. Nie jest znana data założenia ich we wsi. W latach okupacji hitlerowskiej miejscowi Żydzi zostali deportowani do getta w Makowie Mazowieckim, skąd już w 1942 trafili do obozów zagłady. Na zaniedbanym kirkucie zachowały się tylko nieliczne macewy kamienne, z inskrypcjami w jęz. hebrajskim, najstarsza pochodząca z 1825.
Słowa kluczowe:
Popowo Kościelne, wieś, parafia, kościół, chałupa kurpiowska, Bug, Puszcza Biała.
Literatura:
Żywirska M., Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa: PWN, 1973, 428 s.
Galicka I., Sygietyńska H. (red.): Katalog Zabytków Sztuki. T. X, zeszyt 28: Woj. warszawskie: Powiat wyszkowski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974, s. 10-11.
Glinka T. i inni, Mazowsze północne. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1998, s. 210.
Herz L., Puszcze Kamieniecka i Biała, Pruszków: OW „Rewasz”, 2005, s. 302-304.
Siemiński C., Chcę, by powstała tu świątynia. Zarys dziejów parafii Popowo, Płock 2001.
Strony internetowe:
http://www.kuria.lomza.pl/index.php
http://www.parafia.popowo.strefa.pl/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Popowo_Koscielne_(wojewodztwo_mazowieckie)
