English
Deutsch
Obszerny masyw leśny, jakim była Puszcza Biała, zapewniał dobre warunki dla działalności ruchu oporu w okresie okupacji hitlerowskiej. We wszystkich trzech nadleśnictwach, które zostały utworzone na tym terenie, działały aktywnie komórki ruchu oporu. Wojny nie przeżył żaden z nadleśniczych. Na terenie ówczesnego Nadleśnictwa Jegiel (dziś większość terenu w Nadleśnictwie Wyszków) znajduje się wiele śladów bohaterskich walk z tamtych czasów. Chyba najbardziej tragiczne wydarzenia rozegrały się w gajówce Udrzynek „Mękaliny”, gdzie wczesnym rankiem 25 grudnia 1943 podczas specjalnej ekspedycji represyjnej zorganizowanej w wyniku otrzymanego donosu oddział niemieckiej policji ochronnej (Schutzpolizei – Schupo) zamordował dziewięć osób, w tym gajowego oraz jego rodzinę. Gajówka Udrzynek potocznie zwana Mękaliny od nazwy uroczyska była ostoją ruchu oporu i stanowiła ważny punkt kontaktowy o kryptonimie Mrowisko w sieci obwodu Opocznik (Ostrów Mazowiecka). W gajówce był też magazyn broni i amunicji oraz skrytka dokumentacji ośrodka Poraj (Poręba). Stanowiła ona też ważny punkt oparcia dla członków ruchu oporu oraz rosyjskich uciekinierów z obozów jenieckich w Grądach i Komorowie. W celach konspiracyjnych docierali do Mrowiska rolnicy, leśnicy, robotnicy leśni i pracownicy różnych instytucji. Niemcy uzyskali informację, że w Mękalinach ukryta jest broń i że w ogóle jest to miejsce aktywnej konspiracji. Wczesnym rankiem 25 grudnia 1943 otoczyli niepostrzeżenie gajówkę i wkroczyli w momencie, gdy jej mieszkańcy wybierali się na pasterkę do kościoła w Porębie (w okresie okupacji ze względu na godzinę policyjną pasterka odbywała nie o północy ale o 7.00 rano). Rozpoczęli od dokładnego przeszukania zabudowań, a gdy nie znaleźli spodziewanego magazynu broni, biciem kolbami i kijami usiłowali wymusić wskazanie miejsca jej ukrycia. Bestialsko bici, a później kłuci bagnetami, wszyscy zginęli, ale nie zdradzili. Zginęli gajowy Antoni Pieńkos (ur. 1881), jego żona Anna (1885), syn Stanisław Antoni (1916), córka Anna Kukwa (1910), zięć Stanisław Kukwa (1906), żołnierz AK Karol Głowacki ps. „Karol” (1922), robotnicy leśni Stanisław Bednarczyk (1922) i Kazimierz Nowowiejski (1926) oraz Janina Kacpura pracująca w gajówce jako pomoc domowa. Przeżył tylko drugi syn gajowego Henryk, który zaalarmowany szczekaniem psów wyszedł z domu i zobaczywszy z dala sylwetki zbliżających się ludzi, podejrzewając, że to Niemcy, ukrył się pod balią w pomieszczeniu gospodarczym oraz 2-letni synek Anny i Stanisława Kukwów, którego Niemcy odwieźli do sołtysa w Udrzynku „na przechowanie”, ale już po niego nie wrócili (dziś profesor laryngologii). Z inicjatywy kolegów szkolnych Stanisława Pieńkosa – absolwentów rocznika 1937 Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach k. Słonimia (dziś Białoruś) w dniu 2 października 1988 odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika z tablicą upamiętniającą zamordowanych na miejscu zbiorowej mogiły przy drodze leśnej ze wsi Budykierz do wsi Udrzynek. Na pierwszym planie grobowca znajdują się dwa duże głazy. Na jednym z nich zamontowana jest tablica pamiątkowa z brązu o wymiarach 40 x 60 cm z emblematem Wydziału Leśnego żyrowickiej szkoły i napisem: „W hołdzie Stanisławowi Pieńkosowi i Rodzinie pomordowanym przez hitlerowców dnia 25.XII.1943r. – Koledzy Żyrowiacy i Leśnicy OZLP Olsztyn – 1988r.” Podczas odsłonięcia pomnika poinformowano też o nadaniu tutejszemu uroczysku nazwy „Mękaliny Pieńkosów” w nazewnictwie techniczno-leśnym i regionalnym. Budynki gajówki nie zachowały się. W 1988 jeszcze widoczne były jej fundamenty oraz miejsce, gdzie była studnia. Na tym miejscu ustawiono później krzyż. W 2007 Publicznej Szkole Podstawowej w Knurowcu nadano imię Bohaterów Leśnej Placówki AK Mrowisko.
Słowa kluczowe:
Udrzyn, Udrzynek, Knurowiec, wieś, leśnictwo, pomnik AK „Mękaliny-Pieńkosów”, Uroczysko „Mękaliny-Pieńkosów”, Puszcza Biała.
Literatura:
Bartniczak M., Święta w Mękalinach, [w:] Tygodnik Ostrołęcki, 1987, 20-27 grudnia, s. 23.
Herz L., Puszcze Kamieniecka i Biała, Pruszków: OW „Rewasz”, 2005, s. 193.
Strony internetowe:
http://spknurowiec1.edupage.org/about/?subpage=1
http://www.dobroni.pl/rekonstrukcje,miejsca-pamieci-lesniczowka-mekaliny,10719
