Pomnik AK

Leśniczówka Pecynka znajdowała się w środku dużego kompleksu leśnego Puszczy Białej ok. 8 km na pn. wsch. od Długosiodła, otoczona ze wszystkich stron lasami Puszczy Białej z dojazdem tylko drogami leśnymi gruntowymi od str. Długosiodła i wsi Pecynka. Była jedną z czterech leśniczówek Nadleśnictwa Pecyna, które obejmowało ten teren i które ze względu na najbardziej korzystne położenie w czasie okupacji było ważnym ośrodkiem konspiracji dla Obwodu AK „Opocznik” (Ostrów Mazowiecka). Z chwilą rozpoczęcia akcji „Burza” od czerwca 1944 siły AK z terenu obwodu rozpoczęły koncentrację w rejonie na pd. od wsi Lipniak Majorat. Mjr Antoni Jahołkowski ps. „Brzeski” mianowany dowódcą pułku rozpoczął organizację 13. pułku piechoty Armii Krajowej, mobilizując w jego szeregi także członków obwodu „Opocznik”. Na terenie obwodu utworzono III batalion 13 pp. AK składający się z:

7. kompanii dowodzonej przez ppor. „Mieczysława” Feliksa Przybytniewskiego (wcześniej dowódcy Lotnego Oddziału Dywersyjnego),

8. kompanii dowodzonej przez ppor. „Tatara” Alfreda Wieczorka (wcześniej dowódcy Lotnego Oddziału Bojowego),

9. kompanii dowodzonej przez ppor. „Zygmunta” Wacława Śladewskiego

3. kompanii dowodzonej przez ppor. „Sójkę” Tomasza Grąbczewskiego

Batalion liczył około 950 żołnierzy, ale ze względu na braki w uzbrojeniu zmniejszono jego stan do około 450. Od początku sierpnia w składzie zgrupowania był też pluton radziecki i grupa łącznikowa z 48. Armii 1. Frontu Białoruskiego.

Poczynając już od trzeciej dekady lipca, patrole zgrupowania partyzanckiego działającego głównie w lasach wyznaczonych zabudową miejscowości Stara Pecyna, Wiśniewo, Jarząbka, Przedświt, Plewki i Małaszek przez 40 dni atakowały nieprzyjaciela, nękając jego zaplecze, środki łączności oraz atakując patrole i pojedynczych żołnierzy. Gdy front zbliżył się do wsch. rubieży Puszczy Białej, Niemcy uznali, że działania partyzanckie stanowią poważne zagrożenie dla bezpośredniego zaplecza jednostek frontowych i już w połowie sierpnia rozpoczęli przygotowania do operacji antypartyzanckiej w tym rejonie. Pod koniec sierpnia 1944, gdy ofensywa wojsk radzieckich w tym rejonie zatrzymała się chwilowo na linii Udrzyn – Osuchowa Nowa – Grądy – Jelonki – Czerwin, zgrupowanie znalazło się w bezpośrednim zapleczu niemieckich pozycji. Niemcy przystąpili wtedy do operacji przeciwpartyzanckiej na zapleczu frontu, kierując do tej akcji jednostki Wehrmachtu oraz operujące w tym rejonie siły żandarmerii i SS. Do większych potyczek doszło w dniu 28 sierpnia oraz nocą 28/29 sierpnia, kiedy podjęto próby przebicia się z okrążenia w rejonie wsi Plewki i Przedświt oraz wsi Jarząbka. Próby te zakończyły się tylko połowicznym sukcesem: przebiła się większość 7-mej i część 9-tej kompanii (choć ze sporymi stratami własnymi). Reszta wycofała się i powróciła do rejonu na zach. od leśn. Pecynka. Te uderzenia partyzantów były zaskoczeniem dla Niemców, którzy oceniając przesadnie siły partyzanckie, odłożyli o dzień planowany na 30 sierpnia atak dla wzmocnienia sił. Niemieckie zgrupowanie liczyło łącznie 10 batalionów (ponad 6 tys. żołnierzy) ze wsparciem lotnictwa, artylerii i broni pancernej i otaczało ciasnym pierścieniem ze wszystkich stron kompleks leśny, w którym rozlokowany był III batalion 13. pp. AK. Decydujące walki rozegrały się w dniu 31 sierpnia. Wtedy oddziały niemieckie rozpoczęły koncentryczne ataki na pozycje partyzantów. Najsilniejszy atak wyszedł od strony wsi Pecynka. Taktyka partyzantów polegała na tworzeniu lokalnych ośrodków oporu i atakowaniu z zaskoczenia nacierających Niemców, a następnie odskakiwaniu w głąb puszczy. Mimo ogromnej przewagi niemieckiej oddział partyzancki skutecznie bronił się i kontratakował nieprzyjaciela przez dziewięć godzin, zachowując zdolność manewrową i ogniową do końca starcia. Najcięższe walki miały miejsce w rejonie leśniczówki Pecynka, gdzie oddział pod dowództwem ppor. Alfreda Wieczorka „Tatara” w sile ok. 150 ludzi okrążony przez wojsko niemieckie stoczył kilkugodzinny bój o wyjście z okrążenia. Była to największa bitwa partyzancka w Puszczy Białej i jedna z największych na ziemiach polskich. W walce zginęło ok. 60 partyzantów. Ranni i wzięci do niewoli zostali na miejscu rozstrzelani. Wszyscy polegli zostali początkowo pochowani w zbiorowej mogile, na którą wykorzystano duży klomb znajdujący się przy bramie wjazdowej na teren spalonej podczas walk leśniczówki. Po wojnie ciała poległych zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz parafialny w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie znajduje się oddzielna kwatera poległych w tej bitwie. Natomiast w 15. rocznicę bitwy w sierpniu 1959 na symbolicznej mogile na terenie nieistniejącej już leśniczówki odsłonięto pomnik upamiętniający poległych, którego obrys pokrywa się z dawnym klombem rabatowym, na którym w zbiorowej mogile pochowano poległych, zwożonych furmankami z całego terenu walk.

Straty niemieckie nie są znane, ale uwzględniając specyfikę walk, można przypuszczać, że były one większe od polskich. Szacunki partyzantów mówią o co najmniej 280 zabitych i rannych. Rozwścieczeni Niemcy rozpoczęli po bitwie operację represyjną przeciwko miejscowej ludności. Już 31 sierpnia na śródleśnym gościńcu w pobliżu wsi Małaszek rozstrzelali co najmniej 30 osób cywilnych, a w pobliskiej wsi Plewki następnych 11 osób. Największa masakra miała miejsce we wsi Lipniak Majorat leżącej zaledwie kilka km na pd. od Pecynki, gdzie zostało rozstrzelanych 448 osób, wśród których większość stanowiły kobiety i dzieci. Była to największa zbrodnia wojenna Wehrmachtu we wsi polskiej w okresie okupacji niemieckiej.

Słowa kluczowe:

Pecynka, wieś, leśniczówka, pomnik AK Leśniczówka Pecynka, zbrodnie wojenne Wehrmachtu, Puszcza Biała.

Literatura:

Bartniczak M., Od Andrzejewa do Pecynki 1939-1944, Warszawa: KiW, 1984, s.

Herz L., Puszcze Kamieniecka i Biała, Pruszków: OW „Rewasz”, 2005, s. 196-197.

Strony internetowe:

http://okolicewyszkowa.blogspot.com/pecynka-pomnik-polegych-31081944-w.html

http://www.dobroni.pl/rekonstrukcje,miejsca-pamieci-lesniczowka-udrzyn,10833