English
Deutsch
Falenica to osiedle (ok. 8 tys. mieszkańców) w południowej części warszawskiej dzielnicy Wawer, przy linii kolejowej Warszawa-Lublin. Od południa graniczy z miastem Józefów.
Nazwa osiedla dawniej brzmiąca „Chwalenice” pochodzi prawdopodobnie od imienia Chwalisław, Chwalon, choć miejscowa tradycja tłumaczy powstanie nazwy wielkim wylewem Wisły, które zatrzymało się przed wsią i nic jej nie zrobiło (fale – nic).
Niewątpliwie jednak początki Falenicy związane były z położeniem nad Wisłą, w rejonie dzisiejszego osiedla Błota. Wieś osadzono w XV w. na prawie niemieckim. Po zbudowaniu Kolei Nadwiślańskiej stopniowo zaczęła zanikać dawna osada kosztem zabudowy działek bliżej stacji; nowe, letniskowe osiedle nazwano Wille Falenickie.
Większość ówczesnej zabudowy to skromne drewniane domki jedno-lub wielorodzinne. Osiedlało się tu wielu Żydów.
W roku 1925 powołano do życia gminę Falenica Letnisko. Ale mimo rozwoju funkcji wypoczynkowych w osiedlu powstały też fabryki: huta szkła kolorowego, cegielnia „Sylikat”, tartak. W 1928 roku powstał drewniany kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego. W kolejnym – oddano pierwszą w Falenicy szkołę oraz gminną elektrownię. 8 lutego 1934 r. powstała parafia.
Przy ulicy Handlowej (dziś Walcowniczej) była duma Falenicy – kryta hala handlowa z basenami na ryby, które z reguły dowozili żydowscy kupcy, z podwarszawskich stawów hodowlanych. Sama hala nie była piękna, przypominała raczej wielką szopę, nakrytą dwuspadowym dachem i placem otoczonym rzędami sklepów z podcieniem. Dotrwała do 19 września 1939 r., kiedy to spłonęła większa część zabudowy Falenicy.
Tego dnia nastąpiła wielka bitwa między oddziałami polskimi 13 DP i 3 Dywizjonu Artylerii Konnej dowodzonymi przez płk Władysława Zubosz-Kalińskiego a atakującą zgrupowanie niemiecką 1 DP. Po całodziennej walce tylko część wykrwawionych w obronie polskich sił zdołała się przebić do Warszawy. Polegli spoczywają na cmentarzu w Aleksandrowie.
31 października 1940 r. Niemcy utworzyli w Falenicy getto dla ludności żydowskiej, zlikwidowane ostatecznie w sierpniu 1942 r. Ponad 6,5 tys. zgromadzonych w nim Żydów wywieziono do Treblinki i zamordowano. Pozostał po nich jedynie budynek dawnej bożnicy (ul. Bambusowa 9) i pomnik przypominający o ich losie w pobliżu dworca kolejowego.
Po wojnie Falenica znów zaczęła zwiększać liczbę mieszkańców, napływali tu m.in. mieszkańcy zniszczonej Warszawy. W 1951 r. razem z innymi miejscowościami tzw. linii otwockiej włączono ją w obszar stolicy. W 1960-61 powstał nowy murowany z białej cegły kościół o formach neoromańskich.
Spośród nielicznych zabytków Falenicy dwa związane są z koleją. Jednym jest dawny budynek dworcowy kolei nadwiślańskiej (ul. Patriotów 40) wzniesiony ok. 1900 r. Jest to parterowy budynek drewniany, który od czasu wzniesienia nowego budynku stacyjnego służy celom mieszkalnym. Szalowany jest deskami, malowany, obecnie pokryty blachą. Nowy budynek stacyjny nosi cechy modernizmu. Został zbudowany z myślą o wzrastającej liczbie pasażerów w latach 30. XX w. Jest murowany i otynkowany, piętrowy z wieżyczką, zdobiony prostokątnymi płycinami. Obiekt został gruntownie wyremontowany i zamieniony na lokal o nazwie Kinokawiarnia” Stacja Falenica”, proponujący niekonwencjonalne spektakle filmowo-gastronomiczne. W dawnej sali biletowej można obecnie obejrzeć film popijając kawę.
Przy ul. Obszarowej znajduje się drugi zabytkowy budynek – tym razem jest to dworzec kolei wąskotorowej linii Warszawa-Karczew. Obiekt wzniesiony w stylu dworku w latach 1913-14 według proj. inż. Jakimowicza zbudowany jest z cegły na podmurówce kamiennej, kryty blachodachówką (niegdyś dachówką ceramiczną). Użytkowany jako budynek stacyjny do zamknięcia kolejki w 1952 r. Odnowiony w związku z setną rocznicą uruchomienia linii i ładnie utrzymany.
Źródło: Jacek Kałuszko, Paweł Ajdacki „Otwock i okolice” Wydawnictwo Rewasz 2006
