English
Deutsch
Miasto (ok. 28.600 mieszkańców) leżące nad rzeczką Mrowną, przy linii kolejowej Warszawa-Skierniewice, na skrzyżowaniu dróg nr 719 Warszawa-Żyrardów i 579 Kazuń-Radziejowice.
25 listopada 1838 r. w warszawskiej kancelarii notarialnej zawiązano Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, której dyrektorami zostali: przemysłowiec Piotr Steinkeller i generał Tomasz Łubieński. Autorami projektu budowy kolei byli dwaj polscy inżynierowie Stanisław Wysocki i Tomasz Urbański. Celem budowy linii kolejowej prowadzonej do południowych granic ówczesnego Królestwa Polskiego było umożliwienie łatwego dostarczania węgla z Zagłębia Dąbrowskiego do fabryk Warszawy. Po uzyskaniu „najwyższego zezwolenia” od władz, w kwietniu 1840 r. rozpoczęto prace. Stopniowo oddawano do użytku kolejne odcinki. Pierwszy (a zaraz po nim drugi) pociąg z gośćmi wyruszył 14 czerwca 1845 r. z Warszawy do Grodziska. Namiestnik carski gen. Iwan Paskiewicz wydał z tej okazji specjalny obiad. Początkowo połączenie było nieregularne, spacerowe. Jeszcze w tym samym roku linię przedłużono do Skierniewic, później do Łowicza i Rogowa, w kolejnym roku do Piotrkowa a w kwietniu 1948 r. pociągi dotarły do granicy i linia połączona została w Szczakowej z systemem kolei krakowsko-górnośląskiej. Trasa wraz z odnogą łowicką miała 307 wiorst długości i kosztowała 6.450.901 rubli srebrem.
Pociągi przyjeżdżające do Grodziska zatrzymywały się przy drewnianym pawilonie, który spalony został w czasie „wielkiej wojny” a w latach 1922-24 zastąpiony murowanym budynkiem dworca wzniesionym w „stylu dworkowym” według proj. Romualda Millera. W środkowej części zwieńczony jest drewnianą (obitą blachą) wieżyczką, od strony miasta ma okazały ryzalit poprzedzony szerokimi schodami, ozdobiony trójkątnym frontonem wspartym na podwójnych jońskich kolumnach.
Jest on jednym z najpiękniejszych przykładów zastosowania tego stylu w budynkach użyteczności publicznej. W 1995 r. z okazji obchodów 150-lecia otwarcia Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej dworzec został poddany gruntownemu remontowi.
W okresie powstania styczniowego dworzec stał się schronieniem konspiratorów, (wielu spośród nich było kolejarzami), był też areną walk oddziału „Dzieci Warszawy” Ludwika Żychlińskiego. 17 czerwca 1910 r. Władysław Bartniak z PPS dokonał na stacji zamachu bombowego na naczelnika straży miejskiej powiatu błońskiego kpt. Iwana Aleksandrowa. W okresie wojny z bolszewikami w 1920 r. zorganizowano na dworcu punkt odżywczo-sanitarny dla uchodźców.
Po wschodniej stronie dworca, w odległości ok. 100 m znajduje się willa „Foksal”, czasem niesłusznie traktowana jako stary dworzec w Grodzisku.
W istocie był to „dom zajezdny z wygodami”, z restauracją, dysponujący pokojami gościnnymi przeznaczonymi dla letników ze stolicy, którzy w dobie rozwoju kolei parowej zaczęli przybywać do podwarszawskiego uzdrowiska, za jakie uchodziły Jordanowice (przyłączone do miasta w 1915 r.). Wybudowana została w 1846 r. w parku jordanowickim wg projektu Teofila Szullera. Reprezentuje styl romantyczny, sylwetką nawiązuje do lokomotywy parowej, z tej racji bywa pieszczotliwie nazywana „lokomotywką”.
Ufundowany przez Mokronoskich dom gościnny – po wygaśnięciu rodu właścicieli – przeszedł w roku 1931 na własność Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi, po wojnie mieścił szpital zakaźny i przychodnię lekarską. Obecnie znajduje się tu Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
Internet: http://www.grodzisk.pl
http://grodziszczanin.blogspot.com/2013/03/droga-zelazna-warszawsko-wiedenska.html
