English
Deutsch
Wpisany do rejestru zabytków późnogotycki kościół farny pw. św. Zygmunta w Szydłowcu znajduje się w płd. pierzei rynku. Pierwotna, drewniana świątynia była erygowana w 1401 przez braci Jakuba i Sławka Odrowążów, którzy przyjęli później nazwisko Szydłowieckich. W 1493 Jakub Szydłowiecki – burgrabia krakowski i podskarbi wielki koronny rozpoczął budowę murowanej świątyni. Dzieło zakończył jego brat Mikołaj – kasztelan radomski i podskarbi wielki koronny ok. 1525, który także ufundował większość wyposażenia kościoła i sprowadził z Pragi relikwie św. Zygmunta. Wzniósł także kaplicę – nekropolię rodową, w której spoczęły prochy jego samego, ojca Stanisława oraz brata Jakuba. Mikołaj Radziwiłł „Czarny”, który w 1555 przyjął kalwinizm, zamknął w 1564 kościół, nie zamieniając go jednak na zbór. Katolikom przywrócił świątynię jego syn Mikołaj Krzysztof „Sierotka”. Kościół kilkakrotnie ulegał różnorodnym zniszczeniom (m. in. podczas pożaru w 1876 czy obu wojnach światowych), ale zawsze był odbudowywany. W ostatnich latach zewnętrzna elewacja została gruntownie odnowiona, odzyskując swój pierwotny wygląd.
Kościół jest orientowany, jednonawowy, zbudowany z miejscowego piaskowca. Mury opięte są skarpami, całą bryłę obiegają gzymsy profilowane. Schodkowe szczyty nawy zawierają blendy arkadowe oraz kamienne tarcze herbowe Mikołaja Szydłowieckiego. Sygnaturka pochodzi z poł. XVII w. Kościół składa się z trzyprzęsłowego prezbiterium oraz prostokątnej nawy, dużo szerszej i wyższej. Nawa nie jest zasklepiona, posiada, wyjątkowy jak na gotyk, płaski modrzewiowy strop, na którym wymalowany jest patron kościoła św. Zygmunt i inni święci. Prezbiterium sklepione jest gwiaździście. Wykonano je wg projektu rozrysowanego na płn. ścianie nawy głównej. Doskonale zachowany naścienny ryt sklepienia w skali 1:1 jest ewenementem w skali europejskiej. Do prezbiterium przylegają od płn. dwuprzęsłowa gotycka zakrystia i jednoprzęsłowy niewielki skarbczyk. Od strony płd. do nawy głównej przylega kaplica NMP, wybudowana pierwotnie jako nekropolia Szydłowieckich, a od płn. – kaplica św. Stanisława i kruchta. W czasach Radziwiłłów od strony zach. dobudowano do głównej nawy nową kruchtę. Gotycka świątynia zaskakuje bogatym, a zarazem harmonijnym wystrojem. Dominuje złoto, co znalazło wyraz w przysłowiu „w szydłowieckiej farze są złote ołtarze”. W ołtarz główny z l. 1618-1627, ufundowany przez Albrychta Władysława Radziwiłła i jego żonę Annę Sapieżankę wmontowano późnogotycki tryptyk ukoronowania NMP w otoczeniu świętych. Nad ołtarzem umieszczono rzeźbę św. Zygmunta, patrona kościoła. W prezbiterium na płn. ścianie znajduje się przepiękny poliptyk złożony z 18 obrazów, wykonany na początku XVI w. w warsztatach krakowskich, przedstawiający Wniebowzięcie NMP i sceny ewangeliczne, Na poliptyku znalazły się też postacie fundatora Jakuba, jego żony i córek u stóp apostołów. W ścianie prezbiterium znajduje się płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego z czerwonego marmuru węgierskiego z warsztatu Bartolomeo Berrecci – budowniczego kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Boczne, złocone ołtarze poświęcono MB Szkaplerznej i św. Annie. Autorem częściowo zachowanych polichromii w nawie głównej, a także na pierwotnym stropie nawy jest sprowadzony przez Mikołaja z Mogiły cysters Stanisław Samostrzelnik. Z pierwotnego wyposażenia zachowały się też rzeźby Chrystusa i MB w bocznym ołtarzu, drzwi i portal do zakrystii oraz portale do krucht, a w narożu nawy głównej NMP chrzcielnica z miejscowego piaskowca. W nawie głównej, obok płn. wejścia znajduje się nagrobek ostatniego Radziwiłła, który władał Szydłowcem i jego żony Marii (nie zostawili potomków). Na czarnym marmurowym cokole znajduje się piękna rzeźba kobiety z białego marmuru symbolizująca leżącą Ariadnę, sygnowana przez znanego rzeźbiarza Jakuba Monaldiego w 1795. Nagrobek powstał na zamówienie ówczesnego proboszcza Józefa Gawdzickiego – brata zmarłej, jako swoisty dowód jego ambicji. Otóż Maria z Gawdzickich Radziwiłłowa, ukochana żona Mikołaja Radziwiłła, jako aktorka i córka kuchmistrza księcia Augusta Czartoryskiego, nie była godną partią dla magnata. Książę, wbrew stanowisku rodziny i nie zważając na opinię środowiska, poślubił wybrankę swego serca, dając dowód, że miłość wszystko zwycięża, także śmierć. Mówi o tym epitafium: „Xsiąże Mikołay Radziwiłł z Małżonką swoią Maryą z Gawdzickich Radziwiłłową iako nierozdzielni za życia tak nierozłączeni po śmierci w tym tu grobowcu spoczywają”. Historia ich wielkiej miłości znalazła swoje odbicie w „Trędowatej” Heleny Mniszkówny. Innym bardzo interesującym detalem wyposażenia jest renesansowy strop kasetonowy pod chórem datowany na lata 1519-1532 z zachowanymi do dzisiaj rzeźbionymi i malowanymi rozetami w laurowych wieńcach. W przedłużeniu chóru na ścianie płn. umieszczono na balkonie organy o pięknym, bogatym brzmieniu (obecnie wykorzystywane również do celów koncertowych w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Kameralnej i Organowej). W kaplicy NMP warto zobaczyć przepiękny XVI-wieczny obraz i krucyfiks na tle płaskorzeźbionej panoramy Jerozolimy. Na uwagę zasługują też drobne detale architektoniczne – zwornik i wsporniki z herbami rodowymi, których znaczna liczba rozmieszczona jest w całym kościele. Ponieważ zmarłych chowano kiedyś na cmentarzu przykościelnym, zachowały się tablice i płyty nagrobne. Co ciekawe, do dnia dzisiejszego zachowała się też lista księży sprawujących urząd Prałata od roku 1479. Niezwykłą atrakcją są XVI i XVII-wieczne graffiti wyryte w blokach piaskowca na ścianie płd., tworzące swoistą dekorację zewnętrznych ścian kościoła. Niektóre ze 100 inskrypcji zawierających nazwiska, imiona i daty obwiedzione są konturami budowli z chorągiewkami, część opatrzono krzyżami. Przypuszczalnie zastępowały one mniej zamożnym parafianom płyty nagrobne. W l. 1632-1661 na skarpach wykuto zegary słoneczne, czytelne do dziś. Obok kościoła stoi dzwonnica z XVI w, wybudowana również z szydłowieckiego piaskowca oraz kruchta z baniastym hełmem i latarnią.
Źródło:
http://www.szydlowiec.pl/phocadownload/publikacje/Przewodnik_turystyczny.pdf
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/17420,szydlowiec-kosciol-farny-pw--sw--zygmunta.html
http://www.zskop.eu/miasto/fara.html
