Ruiny pałacu

O świetności słynnego niegdyś pałacu Potockich w Górze przypominają ruiny z porozrzucanymi XVIII-wiecznymi cegłami o tajemniczej sygnaturze AR.

Budowla została wzniesiona około 1780 r. dla księcia Stanisława Poniatowskiego. Jej autorstwo przypisuje się gen. Stanisławowi Zawadzkiemu (1743–1806), polskiemu architektowi doby klasycyzmu, twórcy wielu pałaców i gmachów użyteczności publicznej, m.in. ratusza w Siedlcach i kościoła w pobliskim Nowym Dworze Mazowieckim. Właściciel pałacu książę Stanisław Poniatowski (1754-1833), syn Kazimierza i bratanek króla Stanisława Augusta, od 1766 r. członek Komisji Edukacji Narodowej, podskarbi wielki litewski (1784-1791) był jedną z bardziej wpływowych osób w Rzeczpospolitej. Posiadał rozległe dobra w widłach Wisły i Narwi, z miejscowościami: Góra, Okunin, Nowy Dwór, Modlin, Janówek, Krubin i Olszewnica. Jak ustalił dr Tadeusz Swat, książę Poniatowski pod wpływem Józefa Wybickiego (1747-1822), który zarządzał tutejszymi majątkami, podjął odważną jak na ówczesne czasy decyzję. 20 sierpnia 1778 r. uwłaszczył i zwolnił z pańszczyzny mieszkających tu włościan. Była to druga w Rzeczpospolitej, a pierwsza na ziemiach Korony, taka reforma. Pisali o niej najwybitniejsi poeci i publicyści epoki, m.in. Józef Wybicki i biskup Ignacy Krasicki.

W 1795 r. majątek Góra odkupił szambelan królewski, prezes Senatu Księstwa Warszawskiego Ludwik Szymon Gutkowski. Jako prezes Towarzystwa Gospodarczo-Rolnego prowadził w Górze nowoczesne gospodarstwo rolne. Rezydencja otoczona parkiem krajobrazowym kwitła, do pałacu prowadziła wysadzana lipami aleja i reprezentacyjny podjazd. Widok taki uwiecznił na akwareli z 1801 r. Zygmunt Vogel. Po śmierci L. Gutakowskiego w 1811 r. majątkiem zarządzała jego żona, następnie siostry Sobolewskie. Kolejnym właścicielem był hr. Wacław Gutakowski (1790-1882), oficer armii Księstwa Warszawskiego, który odbył kampanię 1809 r. i 1812-1813. W 1811 r. był oficerem w sztabie ks. J. Poniatowskiego, w lutym 1813 r. awansował do stopnia pułkownika w 13. Pułku Huzarów, w 1815 r. został adiutantem cara Aleksandra I. W okresie rozbudowy twierdzy Modlin hr. W. Gutakowski zamienił swoje dobra na majątek w piotrkowskim. Na własność rządu rosyjskiego przeszedł pałac wraz z folwarkiem Góra. Według lustracji z 1856 r. w skład dóbr rządowych Góra wchodziły także wsie Okunin, Krubin, Janówek, Olszewnica, Łączna, Wólka, Suchocin, Skierdy. W 2. poł. XIX w stulecia pałac przebudowano z przeznaczeniem na siedzibę letnią arcybiskupów prawosławnych warszawsko-nadwiślańskich. Umieszczono w nim także cerkiew domową. W czasie działań wojennych w czerwcu 1915 r. arcybiskup warszawski Mikołaj (właściwie Mikołaj Zacharewicz Ziorow) odprawił w Górze nabożeństwo prawosławne dla żołnierzy z Fortów IV i XVII przygotowujących się do obrony.

Równie interesująca jest historia pałacu w Górze w okresie międzywojennym. Według „Nowin Codziennych” z maja 1933 r. Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych z Warszawy prowadził tu szkołę dla swych podopiecznych. Jednakże ze względu na brak finansów, a po części i odpowiedniej liczby uczniów, szkołę zamknięto. Jednocześnie Ministerstwo Oświaty i Wyznań Religijnych wydzieliło z Góry samodzielny majątek o powierzchni 100 mórg. W wyniku prywatnej dzierżawy dobra te znacznie podupadły. Po starannej odbudowie w „Willi Góra” w 1933 r. ministerstwo WRiOP utworzyło doskonale wyposażoną i elitarną Żeńską Szkołę Rolniczą. Uczennice – „Willagórzanki” – przygotowywano do planowego i racjonalnego gospodarowania. Prowadziły pokazowe szkolne Koło Gospodyń Wiejskich, którego posiedzenia były protokołowane. W gospodarstwie szkolnym zajmowały się hodowlą krów, koni, a nawet świń rasy wielkiej białej angielskiej. W czasie II wojny światowej pałac został silnie uszkodzony, a po wojnie zmienił się w trwałą, ale zarazem malowniczą ruinę. Po wojnie obiektem zarządzał Zakład Doświadczalny PAN.

Źródło: Jacek Szczepański „Powiat legionowski. Przewodnik subiektywny” Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki 2011

Internet: http://www.szlak.powiat-legionowski.pl