English
Deutsch
W Wołominie oddalonym o 25 km na płn.-wsch. od Warszawy mieści się Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich. Rodzinny dom pisarki, zwany przez najbliższych Górkami lub „Domem nad łąkami” został zbudowany w ciągu kilku letnich miesięcy 1895 r. przez jej ojca, Wacława Nałkowskiego (1851-1911) – dziś niemal zapomnianego, wybitnego geografa i pedagoga, publicystę społecznego i literackiego.
Skromny drewniany domek stoi na niewielkim piaszczystym wzgórzu, wśród starych drzew, na granicy między Wołominem a Kobyłką. Od ruchliwej szosy warszawskiej oddzielony jest łąką, od której pochodzi nazwa posiadłości. Na osiedlenie się w wołomińskich Górkach namówił uczonego ówczesny właściciel majątku i dworu Wołomin, Henryk K. Woyciechowski, z którym Nałkowski zaprzyjaźnił się w czasie studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Górkach Zofia Nałkowska (1884-1954) spędziła dzieciństwo i młodość. Wraz z siostrą Hanną (1888-1970) wychowywały się pod wpływem ojca i jego przyjaciół: ludzi nauki, pisarzy, publicystów, kontynuujących najlepsze tradycje i styl życia polskiej inteligencji. „Dom nad Łąkami” spełniał rolę salonu literackiego, do którego przyjeżdżało wiele znakomitych osób. Ich spotkania, dysputy i wykłady były dopełnieniem humanistycznego, ale odbiegającego od przyjętych wzorców wykształcenia przyszłej pisarki.
Górki były też miejscem pracy naukowej W. Nałkowskiego, która w przyszłości miała ogromne znaczenie dla rozwoju międzywojennej geografii polskiej. Tu pisał książki poświęcone zreformowaniu nauczania geografii w szkolnictwie polskim. Zamiast nauki pamięciowej, operującej faktami i danymi statystycznymi, Nałkowski wprowadzał zasadę przyczynowego wyjaśniania zjawisk przyrodniczych i ludzkich zachowań, poszukiwał istniejących między nimi współzależności („Zarys metodyki geografii”). Napisał pierwszą w literaturze polskiej geografię regionalną pt.: „Zarys geografii powszechnej (rozumowej)”. Najważniejszym jego dziełem była pierwsza nowoczesna synteza geograficzna Polski, ujęta według regionów przyrodniczych, a nie wg podziałów historycznych albo zaborczych („Polska” w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego). Nie zdołał, niestety, dokończyć innego ważnego dzieła – „Wielkiego atlasu geograficznego”, który opracował wspólnie z Andrzejem Świętochowskim. Należy też wspomnieć o jego licznych artykułach polemicznych, w których walczył o postęp, wyzwolenie i równouprawnienie kobiet, o swobody demokratyczne w dziedzinie myśli i kultury, a także o książce „Forpoczty” z 1895 (napisanej wspólnie z Marią Komornicką i Cezarym Jellentą), która była zapowiedzią modernizmu polskiego. Głośna była kampania Nałkowskiego przeciwko „połaniecczyźnie”, godząca w uświęcone tradycją ówczesne wzorce osobowe. W licznych zajęciach pomagała uczonemu cała rodzina: żona Anna (1862-1942) – autorka podręczników z zakresu geografii powszechnej i obie córki, które pisały pod ojcowskie dyktando, tłumaczyły prace geograficzne, zestawiały indeksy i projekty ilustracji do dzieł ojca, prowadziły szkołę dla dzieci okolicznych chłopów. Później w dorosłym życiu, Zofia Nałkowska w Górkach oddawała się pracy pisarskiej i odnajdywała tak potrzebny jej spokój i natchnienie. Tu powstawały m. in. „Romans Teresy Hennert”, „Dom kobiet” „Granica”. Dom rodzinny stał się tłem i tematem wielu utworów, ale wszedł do literatury i jest znany dzięki powieści „Dom nad łąkami”(1925). Na jego poddaszu siostra Hanna miała pracownię rzeźbiarską. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiowała u Xawerego Dunikowskiego i Edwarda Wittiga. Była uczennicą prof. Władysława Tatarkiewicza. W 1937 r., z powodu braku pieniędzy, siostry Nałkowskie sprzedały posiadłość. W czasie II wojny światowej, mimo że w Wołominie toczyły się ciężkie działania wojenne, dom na Górkach ocalał. Mniej szczęśliwie potoczyły się jego losy po wojnie. Przejęty przez ADM w Wołominie, został przeznaczony na mieszkanie dla kilku rodzin. Nieodnawiany przez wiele lat niszczał, a ogród wokół domu uległ dewastacji. Dopiero w końcu lat 80-tych przystąpiono do remontu budynku.
Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich w Wołominie otworzono w 1992 r., dzięki zaangażowaniu wielu osób i instytucji skupionych wokół ówczesnych władz samorządowych Wołomina oraz za sprawą grona wielbicieli twórczości Zofii Nałkowskiej. Muzeum jest jednym z niewielu w Polsce, którym opiekuje się Rada Miejska. Ponieważ nie była możliwa wierna rekonstrukcja wnętrz, koncepcja zakładała oddanie jak najwięcej nastroju domu z lat dzieciństwa i młodości pisarki oraz zaakcentowanie więzi, jaka ją łączyła z domem rodzinnym, z podkreśleniem roli rodziców, a zwłaszcza ojca, będącego dla przyszłej pisarki wzorem moralnym i obywatelskim. Wizyta w „Domu nad Łąkami” zaskakuje. Przede wszystkim skromnością tego domostwa. Jest niewielki, bardziej przypomina dom letniskowy niż siedzibę rodzinną. Zaskoczeniem jest też ogrom dorobku Wacława Nałkowskiego – niemal zapomnianego, wybitnego uczonego. Zwiedzającym udostępniono pomieszczenia na parterze. Przechodząc przez salon, gabinet uczonego, ostatni pokój i pokój stołowy możemy oglądać fotografie rodzinne, ocalały księgozbiór, mapy, fortepian pisarki, rzeźby jej siostry Hanny. Prezentują one kolejne okresy życia i twórczości oraz działalności społecznej Zofii Nałkowskiej, łącząc opowieść o epoce przełomu XIX i XX w. z historią lat późniejszych, łącznie z powojennymi.
W parku okalającym dom, rośnie klon posadzony przez W. Nałkowskiego. Placówka Muzealna jest jednym z ważniejszych miejsc na mapie kulturalnej Wołomina. Odbywa się tu szereg ważnych imprez, m.in. spotkania autorskie z pisarzami, dziennikarzami, artystami, a także liczne wystawy i koncerty kameralne. Organizowane są także lekcje muzealne dla przedszkoli i szkół.
Źródło: Tadeusz Glinka, Marian Kamiński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak „Podlasie przewodnik”, Sport i Turystyka, 1998 r.
Internet:
