Dwór Dembińskich – Muzeum im. Oskara Kolberga

Przysucha to miasto powiatowe w woj. mazowieckim na pograniczu Równiny Radomskiej i Garbu Gielniowskiego. Dobra przysuskie miały kilku właścicieli, jednak największy wkład w rozwój gospodarczy i kulturalny miasta wniosła rodzina Dembińskich, gospodarząca w Przysusze od 1727 r.. Pierwszy drewniany dwór wybudowano w 1672 r. z modrzewia. Były w nim cztery pokoje, trzy izby, garderoby, gabinet, skarbczyk, spiżarnia i piwnice. W pobliżu dworu stał budynek kuchenny z piekarnią, obora, wozownia, stajnie i budynek folwarczny, a także browar. Na ogrodzonym parkanem dziedzińcu znajdowała się studnia, lamus, spichlerz, budynek ogrodnika oraz ogród warzywny z sadzawką. Po rozbiórce dworu drewnianego, murowaną siedzibę wzniósł ok. 1870 r. Juliusz Dembiński na fundamentach dawnego magazynu żelaza. Dwór usytuowany został w malowniczym parku, zaprojektowanym i urządzonym w 1900 r. przez Teodora Chrząńskiego. Klasycystyczna rezydencja była rozbudowywana i modernizowana na początku i w latach 30-tych XX w.

Jest to prostokątny budynek z charakterystycznym dla tego typu dworków piętrowym ryzalitem, który zaprojektowano od strony frontowej oraz ogrodowej. Murowana część budynku powiększona została o drewnianą dobudówkę i jedno piętro, dlatego część parterowa wyraźnie odcina się od piętrowej. Niegdyś mieściła ona sypialnie dawnych właścicieli, podczas gdy parterowa – pomieszczenia recepcyjne. We wnętrzach sklepienie kolebkowe oraz przyścienne filary. Czterospadowy dach kryty jest gontem. Budynek od strony wsch. i zach. posiada XX-wieczne dobudówki. W elewacji ogrodowej urządzono taras. Przy zajeździe pod dwór znajduje się dawny budynek administracji, zbudowany na początku XX w. Po drugiej stronie drogi prowadzącej do dworu mieściły się budynki folwarczne. Część czworaków stoi tam do dziś. Do 1945 r. dwór był w posiadaniu rodziny Dembińskich herbu Nieczuja. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że w latach 1929-1931 mieszkała we dworze 18-letnia Loda Halama – żona hr. Andrzeja Dembińskiego. Po rozwodzie zrobiła światową karierę, jako tancerka, choreografka i aktorka. Odwiedziła Przysuchę w 1985 r. Po wojnie w budynku mieściły się urzędy administracji państwowej i biblioteka. W bocznej XX-wiecznej części dworku zwanej „kamienicą” mieści się obecnie sąd. Z dawnego zespołu dworsko-parkowego pozostało kilka budynków gospodarczych i mieszkalnych, lamus oraz okrojony park wokół dworu. Pozostały park dworski pełni funkcję parku miejskiego.

W 1989 r. dawny dwór Dembińskich herbu Nieczuja został odrestaurowany na cele muzealne. W parterowej części mieści się Muzeum im. Oskara Kolberga – wybitnego polskiego etnografa, folklorysty i kompozytora. Placówkę otwarto w 1990 r. z okazji jubileuszu 100. rocznicy jego śmierci. Oskar Kolberg urodził się w 1814 r. w Przysusze w rodzinie cudzoziemskiej. Jego ojciec Juliusz, pochodzący z Meklemburgi ewangelik, był inżynierem kartografem, a matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej. W l. 1810-1817 Kolbergowie mieszkali w Przysusze, gdzie ojciec pracował jako zarządca zakładów hutniczych w dobrach Ignacego Dembińskiego. Nie było w całej XIX-wiecznej Europie osoby równie oddanej badaniom folkloru, co O. Kolberg. Podczas wyczerpujących podróży, przemierzając ziemie podzielonej przez zaborców ojczyzny zgromadził ok. 12 tys. oryginalnych pieśni, 1250 podań, 670 bajek, 2700 przysłów, 350 zagadek i wiele innych dokumentów ludowej kultury. Te liczby mogą tylko częściowo ukazać wkład pracy badacza, były również bez precedensu na skalę światową. Bez poświęcenia Kolberga, wiele z tych świadectw bezpowrotnie zostałoby zapomnianych. Monografie regionalne: „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce” (33 tomy) i „Obrazy etnograficzne” (10 tomów) stanowią najobszerniejszą część jego spuścizny naukowej. Muzeum gromadzi, opracowuje naukowo i eksponuje zbiory dokumentujących działalność O. Kolberga. Wystawa biograficzna „Oskar Kolberg (1814-1890). Etnograf, folklorysta, kompozytor” przedstawia życie i okresy twórczości O. Kolberga: jego rodzinę i dzieciństwo, związki z Przysuchą (miejscem urodzenia), lata nauki i młodość w środowisku warszawskim, pracę kompozytora i krytyka muzycznego, jego twórczość naukowo-badawczą w dziedzinie etnografii i folklorystyki, działalność edytorską, realizację programu „Lud”, okres spędzony w Modlnicy i ostatnie lata życia w Krakowie. Wystawa daje obraz XIX-wiecznej sytuacji historycznej i kulturowej, podkreśla, w jaki sposób dzieło Kolberga scalało polską kulturę podzieloną przez zaborców, wskazuje na jej różnorodność. Jako stała wystawa biograficzna prezentuje jedyny w Polsce zbiór pierwodruków tomów „Ludu” i „Obrazów Etnograficznych” wraz z fragmentami archiwum rękopiśmiennego Kolberga zawierającego m.in. jego zapisy, szkice i rysunki terenowe, materiały przygotowane do druku, autografy, korespondencję osobistą, partytury utworów muzycznych, korekty autorskie tomów „Ludu”, jego artykuły w XIX-wiecznych czasopismach i materiały ikonograficzne z epoki. Ekspozycja szczególnie podkreśla muzyczne wykształcenie i pasje Kolberga oraz romantyczny rodowód jego zainteresowań folklorem. Jest przepojona elementami muzyki, zarówno ludowej, pozostającej przedmiotem dokumentacji i badań Kolberga, jak również jego własnych kompozycji. Ekspozycję biograficzną uzupełniają aranżowane wnętrza stylizowane na gabinet-pracownię i salon uczonego z wyposażeniem typowym dla zamożnego dworu z 2 poł. XIX w. Na skutek zniszczeń z dawnego dworu Dembińskich zachowały się tylko ozdobne detale architektury wnętrz, drewniane gzymsy i framugi drzwi i okien, dwa piece kaflowe i żeliwny kominek. Salon urządzono kopiami mebli w stylu biedermeier oraz oryginalnymi sprzętami z epoki. Zaprezentowano też XIX-wieczne malarstwo o tematyce wiejskiej i motywach ludowych oraz przedmioty o symbolice romantycznej i patriotycznej. W serwantkach wystawiono XIX-wieczną porcelanę, srebra, szkło i bibeloty. W dawnym pomieszczeniu kredensu dworskiego wyeksponowano oryginalne pamiątki, meble, przedmioty dekoracyjne: m.in. późnobarokową szafę elbląską z 1802 r., biurko, kufer podróżny, bibliotekę ze zbiorem pierwodruków „Ludu” i „Obrazów Etnograficznych”, dokumenty, obrazy i pamiątki rodzinne braci etnografa.

Wyodrębnioną część stałej ekspozycji muzealnej stanowi wystawa poświęcona dziejom Przysuchy w okresie XVIII-XX w., prezentująca historię dworu i jego właścicieli Dembińskich, przez ponad 200 lat związanych z Przysuchą, fotografie ich posiadłości (w Rusinowie i Szczekocinach), fundowanych przez Urszulę Dembińską kościołów i pomników nagrobnych (Sędziszów, Szczekociny, Przysucha). W muzeum zaprezentowano także materiały źródłowe do dziejów Przysuchy (np. kopia przywileju lokacyjnego Augusta III z 16 stycznia 1745), mapy i plany, materiały ikonograficzne, dokumenty dot. osadnictwa w Przysusze ludności niemieckiej i żydowskiej. Eksponowane zbiory pozyskano z archiwów, bibliotek i muzeów oraz z zasobów rodziny Dembińskich.

Muzeum prowadzi także działalność naukowo-badawczą i dokumentacyjną z zakresu historii i etnografii okolic Przysuchy. Organizuje wystawy czasowe. Wydaje książki, katalogi, druki okolicznościowe. Realizuje program edukacji regionalnej i wiedzy o sztuce. Od 2002 r. Muzeum jest organizatorem ogólnopolskiej Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. Placówka prowadzi lekcje muzealne poświęcone etnografowi, a także organizuje koncerty oraz prelekcje.

Zobacz więcej:

http://www.przysucha.pl/index.php/services/view/12/65

http://www.muzeum-radom.pl/muzeum-o-kolberga/o-muzeum/muzuem-im-oskara-kolberga-w-przysusze/994