English
Deutsch
Miasto powiatowe (ok. 18.400 mieszkańców) na Wysoczyźnie Płońskiej, nad rzeką Sierpienicą niedaleko od jej ujścia do Skrwy Prawej, przy drodze nr 10 Warszawa-Toruń.
Wzmiankowany w tzw. „falsyfikacie mogileńskim” w 1065 r., później w 1155 r. jako gród kasztelański. Są jednak pewne informacje jakoby już w 1003 r. istniała tu parafia. Do 1322 r. własność księcia płockiego Wacława, który w drodze zamiany oddał Sierpc biskupom płockim z prawem lokacji miasta na prawie średzkim i opasania go murami. Druga lokacja, tym razem na prawie magdeburskim nastąpiła w 1356 r. i została potwierdzona w 1389 r. przez Władysława Jagiełłę. W XIV w. Sierpc szybko wzrastał i nabierał znaczenia. Ok. 1348 r. podkomorzy mazowiecki Dzierżko Kopacz z Dmoszyna na zlecenie biskupa zaczął wznosić zamek. Ruiny tej budowli istniały do XIX w., dziś nie ma po niej śladu. Znajdowała się zapewne przy ul. Benedyktyńskiej, która niegdyś zwana była „Zamczysko”.
Około r. 1383 właścicielem Sierpca został Jaśko Pilik h. Rogala, który poległ w bitwie nad Worsklą (1399), zastawiając miasto wcześniej u Jana z Gulczewa, który przyjął nazwisko Sierpski. Ród Sierpskich zapisał się w historii miasta złotymi zgłoskami jako fundatorzy kościołów, dobrzy gospodarze dbający o rozwój handlu i rzemiosła w mieście. W 1495 ziemia sierpecka wraz z całym Mazowszem Płockim weszła w skład korony polskiej. Miasto miało w tym okresie przywilej na trzy jarmarki rocznie, kupcy zjeżdżali się z Warszawy, Torunia, Gdańska, istniało pięć fabryk sukna – sukiennicy sierpeccy mieli przywilej królewski na opatrywanie swych wyrobów specjalnym stemplem. O poziomie ówczesnych mieszczan może świadczyć fakt, że w Akademii Krakowskiej naliczono 30 żaków z tego miasta i co najmniej czterech profesorów.
Po pożarze z1530 roku, w trakcie którego zagładzie uległo 2/3 miasta, dokonano w cztery lata później podziału między dwóch braci Sierpskich: Prokop wziął część miasta na północ do Sierpienicy, Feliks – część południową. W tym okresie w mieście żyło ok. 2.400 mieszkańców. Kolejny właściciel części północnej Piotr Potulicki wyodrębnił swoje dobra w 1581 r. jako miasto Loret. W 1620 r. sprowadzono tu benedyktynki z Chełmna. XVII-wieczne wojny ze Szwecją spustoszyły i wyludniły miasto: w 1676 r. naliczono tylko 297 mieszkańców.
Po lekkim ożywieniu w czasach saskich, miasto znów podupadło wchodząc do drugim rozbiorze Polski w skład państwa pruskiego. W 1796 r. prusacy przejęli dobra klasztorne, miasto północne zwane Loret stało się własnością rządową, południowe było nadal własnością prywatną w rękach Bromirskich. W XIX w., po trudnym okresie wojen napoleońskich, powstały fabryki: Józefa Sosnowskiego sukna i dywanów oraz Józefa Franka – wytwórnia mydła. W czasie Powstania Styczniowego miasto zostało zajęte 6-7 lutego 1863 r. przez oddział Waleriana Ostrowskiego, który jednak pod naporem Rosjan musiał się wycofać. Po powstaniu Rosjanie umieścili tu stały garnizon. Przybywało rosyjskich urzędników i oficerów, zbudowano cerkiew. W czasie I wojny światowej miasto przechodziło z rąk do rąk, ostatecznie Niemcy zajęli je w lutym 1915 r. Okupanci zbudowali kolejkę wąskotorową do Torunia i do Nasielska, przebudowaną w Polsce niepodległej na linię normalnotorową. Podczas II wojny światowej miasto o zmienionej nazwie Schirps (później Sichelberg) włączono do Rzeszy. Działania wojenne szczęśliwie ominęły Sierpc (20 stycznia 1945 r. Armia Czerwona zajęła miasto po czterogodzinnym boju), ale wielu mieszkańców straciło życie w egzekucjach i obozach koncentracyjnych.
Dzisiejszy Sierpc jest ważnym ośrodkiem północno-zachodniego Mazowsza: przemysłowym, edukacyjnym, kulturalnym. Ma kilka cennych zabytków.
Kościół farny pw. Św. Wita, Modesta i Krescencji zbudowany w XIV lub XV w. z wykorzystaniem elementów romańskich wcześniejszej budowli. Murowany z cegły z użyciem kamieni polnych i młyńskich, jest budowlą jednonawową z węższym prezbiterium i masywną czterokondygnacyjną wieżą na planie kwadratu. Ołtarz główny z I poł. XVIII w. barokowy, z figurami św. Stanisława i św. Wojciecha i dekoracją rokokową; w zwieńczeniu obraz patronów świątyni.
Zespół klasztorny benedyktynek na wzgórzu Loret z gotyckim kościołem, który zbudowano w XVI w. na miejscu objawień Matki Bożej klerykowi Andrzejowi z Sierpca. W pożarze z 1794 r. stracił dach i wyposażenie. Jest jednonawowy, z węższym prezbiterium w którym neoromański ołtarz. Umieszczono w nim słynącą łaskami figurkę Matki Bożej z Dzieciątkiem z XIV w. Przy kościele znajduje się budynek klasztorny z XVIII w. Poniżej skarpy natomiast można zobaczyć murowaną ośmioboczną kaplicę, w której znajduje się studzienka z cudowną wodą.
Kościół św. Ducha wzniesiono zapewne w XV w., chociaż jego początki giną w mroku dziejów. Zbudowano go z cegły jako jednonawowy bez wyodrębnionego prezbiterium, obok przytułku dla ubogich. Okna ostrołukowe, dach dwuspadowy z sygnaturką. Szczyty fasady barokowe. W ołtarzu głównym umieszczono rzeźbę Św. Trójcy przypisywaną szkole Wita Stwosza. We wnętrzu zobaczyć można późnogotyckie malowidła.
Poewangelicki kościół św. Maksymiliana Kolbe z 1913 r. zbudowany w stylu neogotyckim wg projektu Bolesława Zienkiewicza. Służył społeczności ewangelików, po II wojnie światowej wobec braku ewangelików w Sierpcu przekazano katolikom. W roku 1968 dopełniono zakupu obiektu, w 1981 erygowano parafię. Kościół przebudowano, obok wzniesiono plebanię.
Ratusz wzniesiono z cegły w 1841 r. przy Starym Rynku (ob. pl. Wyszyńskiego) w stylu klasycystycznym, na planie prostokąta. Budowla piętrowa z wieżyczką drewnianą z zegarem i latarnią na dzwon, piwnice sklepione kolebkowo, nad wejściem balkon z żeliwną balustradą. Do wojny mieścił się tu magistrat i biuro burmistrza, obecnie jest siedzibą oddziału Muzeum Wsi Mazowieckiej.
Drewniany dom z przełomu XVII i XVIII w. zwany „Kasztelanką”
jest pozostałością po rozległym zespole dworskim. Poza dworkiem były tu jeszcze: drewniana oficyna przyłączona do dworku, budynek gospodarczy, stajnia kamienno-gliniana, drewniany spichlerz oraz dwie duże stodoły. Budowla o łamanym polskim dachu krytym dranicami, z profilowanym gzymsem podokapowym. Piwnice murowane starsze i większe od budynku wskazują na to, że nie jest to pierwsza budowla w tym miejscu.
Murowane jatki miejskie wzniesione w 1830 r. Dwanaście pomieszczeń przeznaczonych było na jatki rzeźnicze, osiem na piekarnicze.
Ruiny kościoła św. Krzyża. Kościół średniowieczny, wzniesiony z kamienia popadł w ruinę po wielkim pożarze miasta w 1794 r.
Źródło: Tadeusz Glinka i inni. Mazowsze Północne. SiT Warszawa 1999.
Internet: http://www.sierpc.com.pl
