Miasto Płock

Płock leży nad Wisłą około 100 km na północny zachód od Warszawy. Liczy ok. 124 tys. mieszkańców.

Od wieków było to miejsce niezwykłe. Już w czasach pogańskich VIII-IX w. osiedlali się na Wzgórzu Tumskim ludzie. Pozostałością po nich są odkopane przez archeologów: kamienny ołtarz ofiarny i słup będący podstawą posągu bóstwa słowiańskiego. Nazwa Płock pochodzi od słowa płot chroniącego przed najazdami (Wawrzyniec z Wszerecza i Zygmunt Gloger), albo od greckiego słowa ploto oznaczającego łódź rybacką. Kiedyś w wąwozie ul Mostowej płynęła rzeczka Płota, po której pływano łodziami. Nazwa Płock może pochodzić też od rdzenia płt znaczącego rozlewisko. Północno-zachodnie Mazowsze stanowiło ważny element dla Mieszka I formującego państwo polskie. W końcu X w. na miejscu ośrodka kultu pogańskiego powstaje książęcy gród obronny. Na początku XI w. pojawiają się benedyktyni i powstaje ich opactwo. Powstaje też zamek – palatium z kaplicą dla Bolesława Chrobrego. W 1031 r. gród niszczą Rusini. W latach 1037-1047 stolica państwa Miecława (Masława). Od 1075 siedziba biskupów mazowieckich (potem płockich). Od 1079 r. do 1138 r. faktyczna stolica Polski. Rezydują tu książęta Władysław Herman i jego syn Bolesław III Krzywousty. Obaj są pochowani w bazylice katedralnej w kaplicy królewskiej. Zgodnie z testamentem Bolesława Krzywoustego Mazowsze odziedziczył Bolesław IV Kędzierzawy. Płock stał się stolicą księstwa dzielnicowego i siedzibą książąt mazowieckich.

Wiek XII to rozkwit kultury romańskiej i rozwój gospodarczy miasta. W 1144 r. konsekracja katedry romańskiej. Płock staje się ważnym ośrodkiem artystycznym: szkoła miniatorska (m.in. tzw. Kodeks Pułtuski), złotnictwo, rzeźbiarstwo. Ok. 1180 r. założona zostaje szkoła kolegiacka (dzisiejsza Małachowianka). Płock jest najważniejszym polityczno-gospodarczym ośrodkiem na Mazowszu. Tędy przebiegają ważne szlaki handlowe, zwłaszcza z Rusi przez Toruń do Gdańska. Poza grodem w zespole osadniczym znajdowały się w tym czasie kościoły św. Wojsława, św. Wawrzyńca i św. Marii Magdaleny wzmiankowany w 1185 r. W XII w. osiedlają się w mieście Żydzi. W roku 1237 bp Piotr I Półkozic nadaje miastu przywilej lokacyjny w porozumieniu z księciem Konradem Mazowieckim. Przywilej lokacyjny jest powtórzony w 1255 r.

Są jednak w tym czasie negatywy. Przede wszystkim miasto w XII i XIII w. jest wielokrotnie najeżdżane, ograbiane i niszczone przez Pomorzan, Prusów, Jaćwingów, Rusinów i Litwinów. Miasto nękają pożary i epidemie. Zawsze po tych klęskach Płock podnosi się i rozwija. Za czasów panowania Kazimierza III Wielkiego miasto otrzymuje liczne przywileje. Król buduje nowy ceglany zamek, z podwójnym pasem murów obronnych. Przy ul. Bielskiej zachował się fragment tego muru, a na skrzyżowaniu ulic Zduńskiej i Okrzei – baszta obronna. Po pokoju toruńskim Płock staje się ważnym portem w handlu zbożem. W 1495 r. umiera bezpotomnie książę Janusz II i następuje inkorporacja Mazowsza Płockiego do Korony. Płock staje się stolicą województwa i starostwa płockiego.

Wiek XVI to „złoty wiek dla Płocka”: handel zbożem, rozwój samorządu miejskiego, budowa wodociągu miejskiego ( burmistrz Jan Alantsee). Rozkwitło życie kulturalne i artystyczne. Działają tu biskupi Erazm Ciołek sekretarz królewski i Andrzej Krzycki kanclerz królewski, który przebudował katedrę płocką. Są jednak cienie: wielkie pożary (1511 r. i 1545 r.) i zaraza (1526 r.). Od 2 połowy XVI w. spada znaczenie Płocka z powodu szybkiego rozwoju Warszawy. Ten stan pogłębia się w XVII i XVIII w. z powodu potopu szwedzkiego, pożarów i zarazy. W wyniku II rozbioru Polski w latach 1793 do 1806 Płock jest w zaborze pruskim. Prusy likwidują polskie urzędy i urzędników zastępując je urzędami pruskimi ze swoją kadrą. Następuje systematyczna germanizacja. W charakterze urzędnika pruskiego przybywa do Płocka Ernst Teodor Amadeus Hoffman – muzyk, kompozytor, poeta romantyczny. Koncertuje tu i pisze swoje pierwsze utwory.

Od 1807 r. Płock znajduje się w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim. W 1816 r. staje się miastem wojewódzkim, a w 1837 r. gubernialnym. W wieku XIX jest ważnym ośrodkiem naukowym i kulturalnym zarówno dla ludności polskiej, jak i żydowskiej. W 1809 r. powstaje drukarnia, w 1810 r. synagoga przy ul. Szerokiej, w 1811 r. teatr w adaptowanym budynku gotyckiego kościoła św. Trójcy, w 1820 r. Towarzystwo Naukowe Płockie, w 1821 r. muzeum państwowe (obecne Muzeum Mazowieckie). Kontynuowana jest przebudowa przestrzenna miasta rozpoczęta w zaborze pruskim. Uczestniczą w niej Ludwik Manh, Jakub Kubicki, Michał Jakub Miklaszewski. Architekt Jakub Kubicki na Starym Rynku buduje ratusz (l. 1826-1827), a w l. 1816-1818 i w 1825 r. rogatki. Pierwszy ratusz płocki pochodził z XV w. i stał na środku Starego Rynku. Został on w 1816 r. sprzedany na licytacji i rok później rozebrany. Nowy ratusz w stylu klasycystycznym architektonicznie przypominający pałacyk miejski z końca XVIII w. W tympanonie pierwotnie był orzeł, teraz znajduje się herb Płocka. W latach późniejszych powiększano ratusz przyłączając do niego sąsiednie kamienice. W dniu 23 września 1831 r. w płockim ratuszu odbyła się ostatnia sesja polskiego sejmu. Pamiątkowa tablica wmurowana we frontową ścianę ratusza upamiętnia ten fakt.

Rogatki są trzy: Dobrzyńska (ul. Dobrzyńska), Płońska (ul. Kilińskiego) oraz Warszawska (ul. Wyszogrodzka). Rogatki Warszawskie to prostokąty z czterokolumnowym jońskim portykiem w fasadzie, zakończonej attyką. Rogatki Dobrzyńskie to dwie klasycystyczne rotundy o stożkowych dachach z tylną ściana wklęśniętą.

W 1838 r. oddany zostaje do użytku most łyżwowy. W powstaniu styczniowym Płock jest ośrodkiem walk powstańczych. W dniu 15 maja 1863 r. stracony zostaje generał Zygmunt Padlewski naczelnik wojskowy województwa płockiego (pomnik). W X pawilonie Cytadeli Warszawskiej osadzony zostaje i umiera z 2 na 3 sierpnia 1863 r. Edward Jurgens członek Dyrekcji Stronnictwa Białych.

Po powstaniu styczniowym następuje ożywienie gospodarcze w Płocku. Rok 1905 strajki robotnicze i szkolne. Po I wojnie światowej Płock znalazł się w niepodległej Polsce. Podczas wojny polsko-bolszewickiej toczą się 18-19 sierpnia 1920 r. zacięte walki w obronie miasta. W 1923 r. do Płocka przyłączone zostaje Radziwie. Zbudowano port handlowy, elektrownię, doprowadzono linię kolejową z Kutna, wybudowano stację przeładunkową i dworzec kolejowy. Zbudowano most żelazny przez Wisłę drogowo-kolejowy. Ożywioną działalność prowadzi Towarzystwo Naukowe Płockie, które w l. 1929-1934 wydaje roczniki. W czasie II wojny światowej Płock jest ośrodkiem konspiracyjnym, rejonem walk partyzanckich i licznych egzekucji. Zginęło ok. 11 tys. mieszkańców, w tym 7 tys. Żydów. Po II wojnie światowej do Płocka przyłączone zostają okoliczne wsie. Miasto przeżywa ożywienie gospodarcze. Powstaje m.in. Kombinat Rafineryjno-Petrochemiczny.

W płockim domu zakonnym zwanym Zakład Anioła Stróża przy Starym Rynku 14-18 przebywała siostra Faustyna Helena Kowalska od czerwca 1930 r. do listopada 1932 r. Tu miała swoje pierwsze objawienie Jezusa Miłosiernego i otrzymała swoją misję. Było to 22 lutego 1931 r. W Płocku urodził się wybitny uczony, socjolog profesor Ludwik Krzywicki (1859-1941). W 25-tą rocznicę śmierci, profesorowi wystawiono w Płocku pomnik na skwerze na Wzgórzu Tumskim niedaleko siedziby Towarzystwa Naukowego Płockiego. Nazwiskiem uczonego nazwano jedną z ulic płockich. W Płocku urodził się też poeta Władysław Broniewski (1897-1962). Przy placu Obrońców Warszawy jest pomnik poety, na domu, w którym się urodził i na Liceum im. Wł. Jagiełły, do którego chodził poeta wmurowano pamiątkowe tablice.

Źródło: Tadeusz Kowalewski. Płock. TNP 1979

Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski.

Internet: http://plock.eu/pl/