English
Deutsch
Duża wieś, siedziba gminy, położona nad Mienią, przy ruchliwym trakcie z Warszawy do Lublina, na wschodnim skraju Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Należą do niej kolonie Annopol, Gródek, Piekło, Płachta i Zdroje. Do 1930 r. wieś i folwark Wiązowna „Kościelna” i Wiązowna „Żydowska”, potem Gminna i Kościelna. Jest to stara wieś książęca założona w XIV w. pośród kniei Puszczy Dębskiej. Pierwsza wzmianka z 1414 r. W 1483 r. kasztelan warszawski Jan z Radzymina h. Brodzic kupił wieś od ks. Bolesława V. W 1589 r. biskup poznański Łukasz Kościelecki erygował parafię. W rękach Radzimińskich do 1630 r. W XVII w. majątek przejmuje marszałek wielki koronny Łukasz Opaliński h. Łodzina. Przez kolejne mariaże zespół dóbr przechodzi w XVIII w. w ręce Lubomirskich h. Szreniawa. Urszula z Branickich Lubomirska i jej córka Maria urządziły tu rezydencję pałacowo-ogrodową. W 1797 r. zbudowano nowy kościół. Gościli tu wybitni przedstawiciele kultury i polityki. O pobycie ks. Marii pisał francuski literat Bernardin de Saint Pierre i Franciszek Karpiński. Po trzecim rozbiorze Polski Wiązowna została stolicą powiatu w zaborze austriackim (Kreis Wiązowna). Dzięki korzystnemu położeniu przy szosie lubelskiej znaczący ośrodek administracyjny i handlowy.
W 1809 r. w Wiązownie kwaterował książę Józef Poniatowski ze swoim sztabem, stąd kierował działaniami wojennymi i tu wydał odezwę do Polaków zamieszkałych w Galicji, publicznie odczytaną w Wiązownie. Nie ominęły też wsi działania z l. 1830-31 i 1863-64. W XIX w. wieś i zespół pałacowy miały znamienitych właścicieli: Mostowskich, Brykczyńskich-Zamoyskich, Domaniewskich. Po uwłaszczeniu miejscowość stała się letniskiem warszawskich przemysłowców Szlenkierów, a w XX w. Neumanów i Chrzanowskich. Odpoczywali tu: Jan Kiepura, Jadwiga Smosarska, Maria Dąbrowska, Zofia Kossak-Szczucka, Maria Rodziewiczówna, Władysław Reymont, Leon i Ignacy Chrzanowscy.
W 1915 r. na okolicznych wydmach Niemcy wznieśli pas stałych umocnień ochraniających przedmoście warszawskie. Umocnienia te w 1920 r. stanowiły trzon polskiej obrony przed bolszewikami.
13 IX 1939 r. z rejonu Wiązowny w kierunku Kałuszyna atakowała Nowogródzka Brygada Kawalerii płk. Kazimierza Żelisławskiego.
W nocy 27/28 XI 1941 r. w pobliżu miejscowości wylądowała tzw. grupa inicjatywna z Marcelim Nowotką, której zadaniem było utworzenie Polskiej Partii Robotniczej.
Hitlerowską linię obronną na pobliskich wydmach 30 VII 1944 r. przełamał radziecki 16 korpus 2 armii pancernej gwardii. Wieś bardzo wówczas ucierpiała.
Obecnie miejscowość licz ok. 1000 mieszkańców. W okolicy rozległe lasy, porastające wydmy dochodzące do 115 m n.p.m. Można spotkać duże połacie boru wrzosowego, tworzonego przez sosnę z domieszką brzozy, jałowcem i jeżyną w podszyciu oraz wrzosem i mchem w runie. Wieś to świetny punkt wyjścia na wycieczkę pieszą, a zimą na narty, jesienią na grzyby.
Pochodzenie nazwy miejscowa tradycja tłumaczy występującymi tu wieloma wiązami. Wedle odmiennych źródeł, nazwa bierze się od więzów, jako że w niedalekich osadach Majdan i Majdanek osadzano przestępców. Podobno wszystkich zapisano w specjalnej księdze, wiszącej na łańcuchu w miejscowym pałacu.
Kościół parafialny pw. św. Wojciecha, murowany z 1797 r., empirowy, wzniesiony tu w miejsce drewnianego kościółka z 1580 r.
Zespół pałacowo-parkowy Lubomirskich ze schyłku XVIII w. W l. 1827-42 jego właścicielem był minister Tadeusz hr. Mostowski. Wielokrotnie go przebudowywano na przestrzeni XIX i XX w. W 1947 r. zagościła tu szkoła rolnicza, w 1951 r. ośrodek szkoleniowy ZMP, a w 1956 r. ośrodek kolonijny Urzędu Rady Ministrów. Od 1995 r. własność prywatna.
W parku krajobrazowym z poł. XIX w. o powierzchni 4,5 ha kilka pomnikowych drzew, m.in. dąb szypułkowy o obwodzie 557 cm i wys. 25 m.
Murowany dwór przy Parkowej 1 proj. Witolda Lanci z XIX w. Stanowił on własność Szlenkierów-Chrzanowskich. Resztki parku krajobrazowego proj. Waleriana Kronenberga. Z pozostałości tarasu roztaczał się widok na błonia. Z dworu korzystała prof. pielęgniarstwa Hanna Chrzanowska (od 1998 r. trwa jej proces beatyfikacyjny, w jej pogrzebie w 1973 r. uczestniczył Karol Wojtyła) i jej ojciec prof. historii literatury Ignacy Chrzanowski, kuzyn Henryka Sienkiewicza.
Kopiec przy głównej szosie do Warszawy (ul. Lubelska) nie jest – jak wielu badaczy przypuszcza – elementem grodziska średniowiecznego. Na szczycie kopca tablice na cześć żołnierzy AK i żołnierzy marszałka Piłsudskiego oraz krzyż żelazny z 1904 r. na wspomnienie zarazy z 1859 r. Istnieje przypuszczenie, że pod kopcem skrywa się zbiorowa mogiła. U podnóża kopca żelbetonowy kopiec niemiecki z 1915 r. Z kopcem związanych jest wiele legend. Jedna z nich mówi, że został on usypany przez skazańców noszących ziemie czapkami. Wedle innej wersji kopiec stworzyła ludność na rozkaz dziedziczki podczas wielkiego głodu. Wówczas nastąpiły lata urodzaju. Jeszcze inne podania głoszą, że kopiec ma związek z powstaniem styczniowym lub kościuszkowskim. Podobno stracono tu księdza partyzanta. Starsi mieszkańcy powiadają, że Niemcy wznosząc w 1915 r. bunkry natknęli się w środku kopca na złotą trumnę fundatorki wiązowskiego kościoła.
Dawny zajazd pocztowy – teraz restauracja „Mazowsze”, kuźnia.
Domy drewniane d. dzielnicy żydowskiej z przełomu XIX i XX w – Lubelska 17, 22, 24. Nad Mienią pozostałości instalacji hydrologicznych: dawne stawidła, resztki grobli, suche fosy i stawy.
Cmentarz parafialny skrywa groby żołnierzy polskich poległych w okolicach w l. 1939-45; wspólna mogiła trzech polskich lotników z 41 eskadry rozpoznawczej poległych 10 września 1939 r. w Michałówku (lotnicy ci zostali pochowani na mogile polskich żołnierzy z 1920 r., którzy nie są upamiętnieni na pomniku); zbiorowa mogiła powstańców styczniowych z oddziału mjr Jankowskiego poległych 26 maja 1863 r. w bitwie pod Rudką; groby rodziny Skibińskich, właścicieli Gródka, z przełomu XIX i XX w.; grób rodzinny Żarynów, właścicieli folwarku Świerk, m.in. Stefana (1847-1925), filologa i sędziego oraz Stanisława (1913-64), architekta, projektanta odbudowy Kolumny Zygmunta i 40 kamienic Starego Miasta w Warszawie.
Mnóstwo dębów szypułkowych – pomników przyrody: na osiedlu domków rodzinnych dwa (340 i 290 cm obwodu, 22 i 18 m wysokości); Wiązowna-Boryszew na działce ornej, bardzo rozłożysty (370 cm/22 m); Wiązowna Kościelna przy drodze do Kącka (325 cm/30 m); 100 m od mostu na Mieni przy Karczmie Żywieckiej (270 cm/22 m); nad odnogą Mieni przy drodze do Emowa (315 cm/20 m); ok. 30 m od mostu na Mieni na ul. Lubelskiej (270 cm/20 m); na wysokim brzegu Mieni ok. 40 m od stacji hydroforowej (360 cm/20 m); dąb „Ryszard”, ok. 100 m od odnogi Mieni przy obwodnicy (340 cm/18 m); w pobliżu odnogi Mieni ok. 120 m na wsch. od obwodnicy (320 cm/22 m). Pomnikami przyrody są też: lipa drobnolistna przy polnej drodze pomiędzy osiedlem domków jednorodzinnych a parkiem (370 cm/20 m) i topola szara przy wsch. stronie szosy lubelskiej (435 cm/22 m).
Resztki fortyfikacji obronnych z 1920 r. i z 1944 r. w okolicznych lasach, przede wszystkim w Białku, Rycicach i Emowie.
Źródło: Jacek Kałuszko, Paweł Ajdacki „Otwock i okolice” Wydawnictwo Rewasz 2006
