English
Deutsch
Wieś (ok. 740 mieszkańców) w gminie Rząśnik w płn.-zach. części powiatu wyszkowskiego. Połączenia drogowe z Pułtuskiem, Wyszkowem i z drogą E67 w Knurowcu.
Otoczona z trzech stron lasami Puszczy Białej, od pn. zaś sąsiaduje z rozległym płaskim obszarem łąk i pastwisk b. Bagna Pulwy. Teren wsi opada ku Pulwom stromą skarpą, poprzecinaną głębokimi jarami erozyjnymi. Wieś składa się z kilku części, powstałych w różnym czasie. Najstarszą jest niewątpliwie Porządzie-Stara Wieś rozciągnięta od puszczy na pd. ku płn. w kier. Pulw, mająca kształt typowej owalnicy z nawsiem pośrodku. Od kościoła ku płd. (na wsch. od Starej Wsi) ciągnie się Porządzie-Kolonia, a wzdłuż szosy do Rząśnika Porządzie-Włóki. Dwie ostatnie mają charakter ulicówek z zabudową w zasadzie tylko po jednej stronie drogi. Jeszcze w latach 80-90 XX w. znajdowały się w nich liczne pięknie zdobione chałupy kurpiowskie. Najdalej na płn. przy krawędzi skarpy od strony Pulw znajduje się Porządzie-Góry.
Wieś lokowana zapewne w II poł. XVI w. przez biskupów płockich, do których należała wtedy cała Puszcza Biała. Po zniszczeniach w okresie wojen ze Szwedami została ponownie zasiedlona osadnikami kurpiowskimi przybyłymi na zaproszenie biskupów płockich w II poł. XVIII w. W 1783 bp M. Poniatowski ustanowił tu sołectwo, nadając je Janowi i Mariannie Karłowiczom. Po konfiskacie dóbr kościelnych przeprowadzonej przez władze pruskie tuż po trzecim rozbiorze Polski teren znalazł się pod zarządem pruskiej komory królewskiej. Po okresie napoleońskim cała Puszcza Biała znalazła się na terenie zaboru rosyjskiego (od 1815 Królestwo Kongresowe). Wtedy zapewne powstała obecna nazwa (oznaczająca teren należący wcześniej do dóbr rządowych, wbrew etymologii wywodzonej przez Oskara Kolberga, wg którego wieś ta „w okolicy była najznakomitszą”, więc „przezwano ją Porządne, co się – wedle podania – z czasem w «Porządzie» przeistoczyło”). Między Porządziem a Rząśnikiem w dniach 14-15 lipca 1863 rozegrała się bitwa zgrupowania oddziałów powstańczych liczącego ok. 2.200 ludzi (słabo uzbrojonych) pod dowództwem mjr Jana Jasińskiego i Konstantego Ramotowskiego ps. „Wawer” z liczącymi ok. 2.600 dobrze uzbrojonych żołnierzy trzema kolumnami rosyjskimi pod dowództwem gen. mjr Krawcewa, gen. mjr Ralla i gen. mjr Tolla. Powstańcy zmęczeni ciągłym pościgiem rosyjskim przyjęli bitwę, w której zostali rozbici. Części udało się przeprawić przez Narew, część zaś zgrupowała się koło Porządzia, gdzie w dniu następnym została ponownie zaatakowana przez oddziały rosyjskie i ponownie rozbita. Zgrupowanie uległo rozproszeniu. Poległych ok. 80 powstańców zostało pochowanych we wspólnej mogile niedaleko Sokołowa. Parafia w Porządziu została erygowana 27.10.1927 przez abpa A.J. Nowowiejskiego w wyniku wydzielenia niektórych wsi z parafii Długosiodło, Obryte i Wyszków. Rok wcześniej zbudowano tu (zachowaną do dziś) niedużą kaplicę drewnianą staraniem ks. Jana Trzaskomy wikariusza wyszkowskiego, który został mianowany pierwszym proboszczem parafii. Bullą Jana Pawła II przeniesiona w 1992 (wraz z grupą innych parafii) z diecezji płockiej do łomżyńskiej, znajduje się w dekanacie wyszkowskim. Staraniem nowego proboszcza w latach 1928-30 zakupiono i przeniesiono tu mocno podniszczony zębem czasu kościół drewniany z Dzierżeninie nad Narwią ufundowany w 1715 przez biskupa płockiego Ludwika Załuskiego. Kościół ten, gruntownie przebudowany i powiększony wg proj. wybitnego architekta Stefana Szyllera (1857-1933), uzyskał nowy, ciekawy wygląd i niepowtarzalną sylwetkę oraz kształt wnętrza jako swoista synteza stylu kurpiowskiego i podhalańskiego. Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus ma konstrukcję zrębową, jest oszalowany, trójnawowy. Prezbiterium od strony płd., mniejsze od nawy, zamknięte trójbocznie, z dwiema bocznymi zakrystiami. Frontowa wieża z przybudówkami po bokach i wejściem z gankiem wspartym na dwóch słupach, zwieńczona podwójnym blaszanym strzelistym hełmem namiotowym z piękną galeryjką. Nakryty blaszanym stromym dachem dwukalenicowym, dwuspadowym z czworoboczną wieżyczką na sygnaturkę, zwieńczoną daszkiem namiotowym. Zakrystia wsch. nakryta dachem przyczółkowym, zachodnia zaś dachem pulpitowym. Nad wejściami do krucht bocznych daszki przyczółkowe. We wnętrzu nawa główna oddzielona od bocznych dwoma rzędami słupów (po trzy w każdym rzędzie). W nawie głównej strop trapezoidalny przechodzący w płaski w nawach bocznych. W prezbiterium sklepienie kolebkowe. Takim kształtem sklepień zastąpiono poprzednie stropy płaskie podczas przebudowy i powiększenia świątyni w 1954 wg proj. arch. Wojciecha Jastrzębowskiego (1884-1963). Ołtarz główny drewniany też wg jego projektu z obrazem Madonny z Dzieciątkiem. Koło kościoła pomnik upamiętniający Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę” poległego w pobliskich Sieczychach podczas ataku na niemiecką strażnicę graniczną w nocy 20/21 sierpnia 1943, pomnik ks. Jana Trzaskomy zamordowanego w niemieckim obozie zagłady w Dachau w 1943 oraz członków AK i mieszkańców wsi – ofiar II wojny światowej. W pobliżu kościoła znajduje się piękna drewniana plebania wybudowana w l. 1927-30, wpisana do rejestru zabytków.
We wsi jest jeszcze uprawiane tradycyjne rzemiosło kurpiowskie. Zachowała się (zwł. w starszym pokoleniu) część dawnych obyczajów świątecznych i strojów ludowych, barwnie opisanych blisko 120 lat temu przez Oskara Kolberga. Pozostały też (niestety już niezbyt liczne) chałupy kurpiowskie z pięknym zdobnictwem.
Słowa kluczowe:
Porządzie, wieś, parafia, kościół, chałupa kurpiowska, Bagno Pulwy, Puszcza Biała, powstanie styczniowe.
Literatura:
Żywirska M., Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa: PWN, 1973, 428 s.
Galicka I., Sygietyńska H. (red.): Katalog Zabytków Sztuki. T. X, zeszyt 28: Woj. warszawskie: Powiat wyszkowski. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974.
Glinka T. i inni, Mazowsze północne. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1998, s. 268n.
Herz L., Puszcze Kamieniecka i Biała, Pruszków: OW „Rewasz”, 2005, s. 224-227.
Kolberg O., Mazowsze. Kraków 1888.
Strony internetowe:
http://www.kuria.lomza.pl/index.php
http://www.drewnianemazowsze.pl/porzadzie-kosciol/
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/17765,porzadzie-tradycja-i-trendy-swiatowe.html
