Wieś Pniewo

Wieś w gminie Zatory we wschodniej części powiatu pułtuskiego przy drodze nr 618 Pułtusk-Wyszków w sąsiedztwie lasów Puszczy Białej (od płd.), licząca ok. 500 mieszkańców. Koło wsi przepływa nieduża rzeka Prut, lewobrzeżny dopływ Narwi.

Wzmiankowana w I poł. XIII w. jako własność biskupów płockich, pozostawała w ich dobrach do II poł. XVIII w. W XVII w. wieś miała ważne znaczenie ze względu na swe położenie w połowie drogi z Wyszkowa do Pułtuska. Tu zatrzymywały się wozy wiozące daninę z głębi puszczy na dwór biskupi. Nie była wsią pańszczyźnianą, lecz czynszową, chociaż nie jest znana data uwłaszczenia. Taki jej charakter sprawiał, że była to wieś bardziej zasobna od otaczających wsi pańszczyźnianych. Pod koniec XVII w. pięciu chłopów posiadało gospodarstwa półwłókowe, a pozostali mniejsze. We wsi było czterech rzemieślników: kowal, szewc, zdun i karczmarz, który był jednocześnie bartnikiem. Po zniszczeniach tego terenu przez Szwedów w okresie III wojny północnej wieś została zasiedlona osadnikami kurpiowskimi z Puszczy Zielonej sprowadzonymi przez biskupów w celu odbudowy i zagospodarowania wsi. W XVIII wieku w Pniewie powołano wójta, który stał na straży biskupich interesów: wymierzał osadnikom grunt, pilnował regulowania świadczeń na dwór biskupi. W zamian otrzymał cztery włóki ziemi ornej, łąki, pastwiska, oraz zabudowania gospodarcze i dworek. Od ok. 1778 r. jej właścicielem jest Stanisław Wessel starosta golubski, chociaż wieś nadal pozostaje w zarządzie biskupim. Na początku XIX wieku liczba zabudowań chłopskich znacząco wzrosła. W 1817 było w niej 41 domów i 236 mieszkańców. Tendencja wzrostowa utrzymywała się przez cały XIX wiek. Stosunkowo mało urodzajne gleby, duża ilość łąk i pastwisk w okolicy Pniewa sprawiła, iż tutejsi chłopi już w latach 1819-1822 przodowali na terenie Puszczy Białej w hodowli owiec i tę czołową pozycję w tej dziedzinie utrzymali do lat 30-tych XX w. Obróbką wełny zajmowały się kobiety. Szyły z niej ubrania, tkały dywany, narzuty, kilimy i buronki dla swych rodzin i na sprzedaż, która stanowiła dodatkowe źródło utrzymania. Kobiety zajmowały się także innym charakterystycznym dla Pniewa zajęciem. Już od XVII w. była to uprawa i obróbka lnu. Z siemienia lnianego wyrabiano olej, a z tkanin lnianych kobiety szyły koszule i lekkie części ubioru. Latem, oprócz codziennych domowych obowiązków, kobiety pomagały mężom w polu, zaś jesienią i zimą przędły na kołowrotkach wełnę, tkały na krosnach, haftowały na płótnie lub tiulu i ozdabiały wnętrza domów, m.in. własnoręcznie wykonanymi papierowymi serwetkami i kwiatami. Natomiast mężczyźni oprócz uprawy roli zajmowali się ciesielstwem i rzeźbieniem w drewnie, a także garncarstwem. Te rękodzielnicze tradycje są kultywowane w Pniewie do dziś.

W końcu lipca 1915 w tym rejonie miały miejsce krwawe walki niemiecko-rosyjskie wzdłuż frontu na rzece Prut. Wieś poniosła ciężkie straty – wywołany podczas walk pożar strawił w Pniewie 79 gospodarstw. W okresie okupacji działała tu bardzo aktywnie placówka XIV AK o kryptonimie „Szczara”, w ramach której działało pięć plutonów dywersyjnych oraz pluton Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Działała tu także Chłopska Organizacja Wolności „Racławice”. Organizacje konspiracyjne zostały rozbite podczas wielkiej obławy niemieckiej żandarmerii, Gestapo i Wehrmachtu 18 maja 1944, podczas której zginęło 10 mieszkańców, a 79 aresztowanych zostało wywiezionych do niemieckiego więzienia policyjnego w Pomiechówku, skąd tylko nieliczni zostali zwolnieni, a większość zamordowana podczas śledztwa albo wywieziona do Stutthofu. Ofiary upamiętnia Pomnik Obrońców Ojczyzny odsłonięty 29 września 1985. Na płycie głównej pomnika znajduje się napis: „W hołdzie obrońcom Ojczyzny poległym w walkach z hitlerowskim okupantem i pomordowanym w obozach koncentracyjnych, członkom ruchu oporu AK z Pniewa i okolic”. W krzyż wkomponowany jest napis: „ZA WOLNOŚĆ, POLSKĘ I LUD”.

Parafia w Pniewie została erygowana w 1402 przez bpa płockiego Jakuba z Korzkwi, który nadał jej bogate uposażenie. Wybudowany wtedy drewniany kościół pw. NMP oraz św. św. Szymona, Judy i Jana Chrzciciela miał we wnętrzu trzy ołtarze i wystrój malarski. Został on spalony prawdopodobnie przez Szwedów w 1656. Dzięki staraniom biskupa płockiego Andrzeja Chryzostoma Załuskiego w 1695 został wybudowany i konsekrowany nowy kościół drewniany. Kościół ten jednak spłonął w 1769 przez nieostrożność służb kościelnych. Dwa lata później, w 1771 z fundacji biskupa Hieronima Antoniego Szeptyckiego został wzniesiony kolejny kościół, pw. św. Piotra i Pawła, drewniany, trzynawowy, kryty gontem. Wtedy do parafii w Pniewie należało 3.115 wiernych. Obrazy patronów znajdowały się w wielkim ołtarzu, oprócz którego były również dwa ołtarze boczne. W jednym z nich mieścił się obraz Najświętszej Panny Różańcowej, natomiast w drugim – obraz św. Antoniego. Obok kościoła znajdowała się drewniana dzwonnica pokryta gontem. Teren wokół kościoła otoczony był kamiennym ogrodzeniem. Z dokumentu opisującego wizytację dekanalną w Pniewie odbytą w dniu 16 lipca 1817, wynika, że w tym roku z powodu poważnych uszkodzeń spowodowanych przez wichurę kościół był remontowany. Na terenie parafii mieszkało 2.279 katolików i 169 Żydów. Zachowane księgi parafialne z 1900 r. prowadzone były w języku rosyjskim. Kościół spłonął w pożarze w 1915. Budowę obecnego kościoła murowanego wg proj. arch. Józefa Piusa Dziekońskiego rozpoczął w 1912 ks. Jan Krzyżewski, a ukończył w 1928 ks. Kazimierz Lewandowski. W tym też roku kościół został konsekrowany przez bpa płockiego L. Wetmańskiego. Jest budowlą trójnawową o układzie halowym, neogotycką z elementami neobaroku, nieotynkowaną, z dwiema strzelistymi wieżami. W polichromii wnętrza wykorzystano motywy haftów kurpiowskich. W l. 70-tych XX w. ściany kościoła zaczęły pękać, stwarzając zagrożenie zawalenia. Uratowała go zaproszona przez ówczesnego proboszcza ks. Czesława Głowickiego ekipa śląskich górników, którzy przewiercili mury kościoła i spięli je sześcioma stalowymi ankrami. W l. 90-tych XX w. kościół przeszedł remont dachu i otrzymał nowe pokrycie z blachy miedzianej. Obok kościoła plebania z lat 20-tych XX w. oraz mogiła żołnierzy AK. Cmentarz parafialny z nagrobkami z XIX w.

Wieś jest szeroko znanym ośrodkiem kurpiowskiej sztuki ludowej (budownictwo, wyroby z drewna, tkactwo, hafciarstwo, wycinanka, garncarstwo). Działa tu izba regionalna „Kuźnia Kurpiowska”.

Słowa kluczowe:

Pniewo, wieś, gmina, parafia, Puszcza Biała, kościół, chałupa kurpiowska, izba muzealna

Źródło: Żywirska M., Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa: PWN, 1973, 428 s.

Omilanowska M., Sito J. (red.): Katalog Zabytków Sztuki. T. X, zeszyt 20: Dawne woj. warszawskie: Pułtusk i okolice. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1999.

Glinka T. i inni, Mazowsze północne. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1998, s. 520.

Herz L., Puszcze Kamieniecka i Biała, Pruszków: OW „Rewasz”, 2005, s. 294n.

Internet: http://atlaswsi.pl/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pniewo_(powiat_pu%25C5%2582tuski)

www.wikipedia.org.wiki/Pułtusk