Miasto Siedlce

Miasto położone na Południowym Podlasiu, pod względem liczby ludności (76.400) zajmuje czwarte miejsce wśród miast województwa mazowieckiego.

Historia osadnictwa na tym terenie sięga prawdopodobnie IX-X wieku, kiedy to w dolinie Liwca i Muchawki powstała osada, która przyjmuje nazwę od lasu Siedliska, wzmiankowanego w 1430 r. Pierwsza wzmianka o samej wsi pojawia się w 1448 r. w dokumencie wydanym przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Siedliska początkowo należały do rodziny Gniewoszów herbu Rawicz, którzy przybrali nazwisko Siedleckich i w 1503 r. założyli obok starej wsi Siedlce wieś – Nova Siedlecz. Parafia erygowana została w 1532 r., w 1547 r. król Zygmunt Stary nadał części wsi zwanej Nowa Siedlecz prawo miejskie magdeburskie, Stara Siedlecz, zwana później Starą Wsią została włączona do miasta dopiero w XX w. Właścicielami miasta byli Olędzcy, Czartoryscy, Ogińscy i ponownie Czartoryscy. Miasto dynamicznie rozwijało się do połowy wieku XVII, następnie pożary, przemarsze wojsk, grabieże, szerzące się w tym czasie choroby spowodowały upadek miasta.

Podniesienie z upadku zawdzięczają Siedlce Czartoryskim, ale najwspanialsze lata w rozwoju Siedlec następują w okresie gospodarowania tu Aleksandry z Czartoryskiej Ogińskiej. Miasto stało się wówczas jednym z ważniejszych ośrodków życia towarzyskiego i kulturalnego w Polsce. W pałacu Ogińskich bywali i tworzyli tacy poeci jak: Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz oraz Franciszek Dionizy Kniaźnin, dwukrotnie gościł tu król Stanisław August Poniatowski, pałac odwiedził także Tadeusz Kościuszko. Ogińska przyczyniła się do rozbudowy Siedlec. Z jej fundacji powstała kaplica Ogińskich i będący dzisiaj wizytówką miasta – ratusz. Powstał wówczas ciekawy układ urbanistyczny, w którym oś wyznaczona była przez kościół, ratusz, odwach i domy zajezdne, oraz park, od imienia księżnej dzisiaj zwany „Aleksandrią”. Po śmierci księżnej Siedlce ponownie przeszły w ręce z puławskiej linii Czartoryskich, a w1804 r. Adam Jerzy Czartoryski miasto wymienił z rządem na inne dobra. W czasie powstania listopadowego, 10 kwietnia 1831 r., w pobliskich Iganiach wojsko polskie dowodzone przez Ignacego Prądzyńskiego i Józefa Bema stoczyło zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi. W Powstaniu Styczniowym w latach 1863-1864 miasto i jego okolice były terenem działań zbrojnych. 21 listopada 1863 r. publicznie powieszono Władysława Rawicza – cywilnego naczelnika województwa podlaskiego. Podczas jednej z potyczek, w oddalonej od Siedlec o 4 km wsi Białka został ranny i wzięty do niewoli, Aleksander Głowacki (późniejszy pisarz Bolesław Prus), który w wieku 16 lat brał udział w powstaniu. W czasach zaborów w Siedlcach powstało wiele obiektów publicznych projektowanych przez wybitnych ówczesnych architektów, m.in. Antonio Corazziego. W okresie międzywojennym w Siedlcach znajdował się duży garnizon wojskowy. W tym też okresie w Siedlcach mieszkała duża społeczność żydowska, stanowiąca 37 % mieszkańców miasta. W czasie II wojny światowej w Siedlcach i okolicach działały oddziały partyzanckie (AK, BCh, NSZ), znajdował się tu obóz jeńców wojennych – stalag nr 366. Działania wojenne przyniosły duże zniszczenia zabudowy miasta i jego infrastruktury technicznej. Prawie połowa budynków legła w gruzach. Po wojnie miasto odbudowano prawie od podstaw, odbudowano też i odrestaurowano zabytkowe obiekty, m.in. ratusz „Jacek” oraz uszkodzony pałac Ogińskich. Z licznych obiektów zabytkowych jakie można zobaczyć w Siedlcach na szczególną uwagę zasługują: katedra pw. Niepokalanego Poczęcia, kościół pw. św. Stanisława Biskupa, ratusz (obecnie Muzeum), odwach (obecnie biblioteka miejska), zespół pałacowy, park Aleksandria, kaplica pw. Świętego Krzyża, budynek poczty, gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (obecnie kuria diecezjalna), zespół banku oraz sam układ urbanistyczny miasta.

Murowany pałac Ogińskich powstał na początku XVIII w. z fundacji Kazimierza Czartoryskiego, w miejscu wcześniejszych dworów drewnianych, a następnie w latach 1779-1781 został przebudowany staraniem Aleksandry Ogińskiej, wg planów Stanisława Zawadzkiego. Powstały wówczas pałac nabrał charakteru klasycystycznego i stał się pierwszą budowlą na ziemiach polskich, która zawierała motyw portyku kolumnowego. Po śmierci Aleksandry Ogińskiej pałac stał się obiektem użyteczności publicznej. W 2001 r. jego właścicielem została Akademia Podlaska, która w 2005 r. rozpoczęła projekt rewaloryzacji Pałacu Ogińskich. Park sentymentalny, wg projektu Franciszka Salezego Sarnowskiego, powstał za czasów Aleksandry Ogińskiej, a przed wizytą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przybyło w nim wiele obiektów upiększających, m.in.: altany, łazienki, domki mieszkalne księżnej, domek rybacki, meczet turecki, oranżeria, sztuczne groty i teatr letni. Łodziami pływało się po kanałach otaczających wyspy. Obecnie, zniszczony podczas II wojny park, w którym Niemcy rozebrali większość budowli, w niewielkim tylko stopniu przypomina ogród z czasów swojej świetności. Znacznie mniejszy, nie posiada dawnego układu alejek i kanałów. Pozostały tylko stare drzewa, z których niektóre uznane zostały za pomniki przyrody.

Ratusz miejski „Jacek” jest budowlą późnobarokowo-klasycystyczną wzniesioną w połowie XVIII w. wg projektu Stanisława Zawadzkiego. Całość zwieńczona jest ośmioboczną wieżą, z umieszczonym na jej szczycie Atlasem dźwigającym kulę ziemską. Obecnie mieści się tu Muzeum Regionalne w Siedlcach. Ma ono w swoich zbiorach ponad 9.000 obiektów z zakresu sztuki, historii, etnografii i archeologii. Oddziałami siedleckiego muzeum jest Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince oraz Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu.

Kaplica pw. św. Krzyża – potocznie zwana Kaplicą Ogińskich jest klasycystyczną budowlą wybudowaną w 1791 r. z fundacji księżnej Aleksandry Ogińskiej wg projektu Zygmunta Vogla (jedyne jego dzieło architektoniczne). Kaplica stoi w miejscu pierwszego siedleckiego cmentarza, została w niej pochowana fundatorka. Nad bocznymi drzwiami prowadzącymi do krypty znajdują się inicjały Aleksandry Ogińskiej.

Kościół Stanisława Biskupa Męczennika jest budowlą barokową z elementami neoklasycystycznymi. Powstał z fundacji Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli z Morsztynów wg projektu Antoniego Solariego. W prezbiterium kościoła umieszczone są obrazy przedstawiające czterech ewangelistów pochodzące z kolekcji Ossolińskich, a w ołtarzach bocznych znajdują się obrazy Szymona Czechowicza. W szczycie murowanego ołtarza głównego wykonanego wg proj. Stanisława Zawadzkiego umieszczone zostało wyobrażenie Opatrzności Bożej, we wnęce znajduje się obraz MB z Dzieciątkiem (MB Śnieżnej) przeniesiony z wcześniejszego, drewnianego kościoła.

Muzeum Diecezjalne powstało w 1918 r. Wśród wielu eksponatów posiadanych przez muzeum, najcenniejszym jest jedyny w Polsce obraz El Greca „Ekstaza św. Franciszka”.

Przy Szkole Podstawowej nr 11 znajduje się izba pamięci patrona – Jana Pawła II z wieloma pamiątkami po Ojcu Świętym.

Źródło: Piotr Libicki, Marcin Libicki, „Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Rebis, 2013

Tadeusz Glinka, Marian Kamiński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak, „Przewodnik Podlasie”, Sport i Turystyka, 1997

Internet: www.wikipedia.pl

www.muzeum.siedlce.pl

http://www.siedlce.pl/index.php?option=18&action=articles_show&art_id=4&menu_id=74&page=6