Miasto Węgrów

Miasto powiatowe położone w Obniżeniu Węgrowskim, na prawym brzegu Liwca.

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1414 r. i był nią akt erekcyjny kościoła parafialnego. Węgrów był osadą targową na wschodnich krańcach Mazowsza w rękach ruskich (od ok. 1300 r.), w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego (w XIV w.), a następnie wraz z całym Podlasiem wszedł w skład Korony. Miastem staje się w 1441 r. i szybko rozwija dzięki dogodnemu położeniu na szlaku handlowym wiodącym na Litwę i łączącym Wilno z Warszawą, Gdańskiem i Lublinem. Staje się ważnym ośrodkiem handlu zbożem. Miasto prywatne w rękach Uhrowskich (Węgrowskich), Kostowiczów, Kiszków, Radziwiłłów, a od 1664 r. w rękach rodu Krasińskich. Węgrów był ważnym ośrodkiem protestantyzmu, potem arianizmu i kalwinizmu (od 1592 r.). W latach 1565-1788 Węgrów był miejscem synodów innowierczych. Gdy w 1664 r. Jan Bonawentura Krasiński sprowadza do Węgrowa reformatów, rozpoczynają się w mieście waśnie i prześladowania religijne. Krasińscy, w rękach których Węgrów znajdował się do 1762 r. prowadzili politykę prokatolicką i antyreformacką, czego wyrazem było wybudowanie i wyposażenie węgrowskiej fary i kościoła reformatów. Z czasem w Węgrowie wyodrębniły się trzy osiedla miejskie: Stare Miasto, Nowe Miasto i Miasto Ruskie, a w 1650 r. powstało osiedle zajmujących się sukiennictwem Szkotów (późniejsza ulica Niemiecka). W tymże samym roku król Jan Kazimierz potwierdził dla Węgrowa prawa miejskie magdeburskie. W XVIII w. rozwinęła się w mieście manufaktura sukiennicza, która produkowała sukno dla wojska jeszcze w czasie powstania listopadowego. W czasie powstania styczniowego w okolicach miasta toczyły się zacięte walki. W XIX w. następuje zahamowanie rozwoju miasta spowodowane m.in. poprowadzeniem linii kolejowej w oddaleniu od Węgrowa. W czasie działań II wojny światowej miasto zostało zniszczone w 60%. Obecnie miasto jest ośrodkiem lokalnego przemysłu, m.in. mleczarskiego.

Gotycko-barokowy kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP oraz św. Piotra i Pawła, gruntownie przebudowany kosztem Jana Dobrogosta Krasińskiego. Polichromie wewnątrz świątyni wykonał Michał Anioł Palloni. Kościół i klasztor franciszkanów reformatów sprowadzonych do miasta przez Jana Dobrogosta Krasińskiego i z jego fundacji wybudowany barokowy kościół pw. św. Piotra z Alkantary i Antoniego Padewskiego zapewne wg projektu Tylmana z Gameren. Budowla jest jednonawowa z transeptem i rzędami kaplic po obu stronach nawy oraz prezbiterium o prostym zakończeniu. Nowym rozwiązaniem zastosowanym w kościele klasztornym jest dobudowanie do prezbiterium kaplicy fundatora z jego nagrobkiem wykonanym w 1703 r. przez złotnika gdańskiego Andrzeja Mackensena Młodszego, który umieszczony został nad drzwiami od strony transeptu. Kaplica ta dała początek budowanym głównie w XVIII w. kaplicom grobowym w kościołach reformatów. Inne nowe rozwiązanie zastosowano przy chórze – zamiast podpór umieszczono podwieszane wisiory. Polichromia wykonana, podobnie jak w kościele farnym, przez Michała Anioła Palloniego. Jedno z najwybitniejszych dzieł tego malarza znajduje się w kopule na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną. Jest to jedyne zachowane malowidło kopułowe przedstawiające Kościół Triumfujący, zwane też „Adoracją Trójcy Świętej przez świętych”. Pozostałe malowidła to: „Stworzenie świata”, „Wypędzenie z raju”, „Nadanie przykazań Mojżeszowi” i „Chrzest w Jordanie” – umieszczone w żagielkach (pendentywach); „Zaślubiny NMP z Józefem”, „Uczta u Symeona”, „Śmierć św. Piotra z Alkantary”, „Apoteoza św. Antoniego z Padwy” – w kopułkach kaplic. Ołtarz główny zaprojektowany został przez Tylmana z Gameren, a w części centralnej umieszczona jest rzeźba Chrystusa na krzyżu wykonana przez jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy baroku w Europie – Andrzeja Schlutera. Klasycystyczny kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętej Trójcy z pocz. XIX w. jest budowlą jednonawową z kwadratową wieżą. Ponadto w mieście zachowały się m.in.: Dom Gdański z XVIII w., dawny zajazd tzw. Dom Lipki z XVII w. dawne zabudowania księży komunistów (Bartoszków), drewniana kaplica na cmentarzu ewangelickim.

Źródło: Praca zbiorowa „Miasta Polski w tysiącleciu t. II”, Zakład Narodowy im Ossolińskich, 1967

Tadeusz Glinka, Marian Kamiński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak, „Przewodnik Podlasie”, Sport i Turystyka, 1997

Internet: http://www.wegrow.com.pl