English
Deutsch
Wyszogród to miasto (ok. 2.800 mieszkańców) leżące nad Wisłą ok. 40 km na wsch. od Płocka.
Wysze+gród to miasto położone na wysokim brzegu rzeki Wisły, naprzeciwko ujścia do niej rzeki Bzury. Skarpa wiślana dochodzi tu do 30 m wysokości. Pierwsza wzmianka o Wyszogrodzie pochodzi z 1065 r. w tzw. Falsyfikacie mogileńskim. Na początku XIII w. książę Konrad I Mazowiecki na Górze Zamkowej zbudował zamek drewniany. To w nim schronił się książę halicki Daniel, uciekając przed Tatarami. Wyszogród w XIII i XIV w. był wielokrotnie najeżdżany i niszczony przez Litwinów, Jaćwingów, Rusinów i Krzyżaków. Król Kazimierz Wielki zbudował tu zamek murowany. Prawa miejskie na prawie chełmińskim nadał Wyszogrodowi w 1398 r. książę Janusz I. W XV w miasto pełniło rolę stolicy ziemi wyszogrodzkiej. Był to czas największego rozkwitu miasta. Zbudowano tu port rzeczny. Handlowano wełną, suknem, zbożem, cukrem i wyrobami z drewna. Głównym odbiorcą towarów byli Niemcy. W mieście rzemieślnicy zgrupowani byli w 30 cechach. Wyrabiano to cieszące się uznaniem sukno i warzono słynne piwo wyszogrodzkie. Miasto otrzymało liczne przywileje królewskie. Rozkwit miasta trwał także w XVI w. Dołożyła tu swoją cegiełkę królowa Bona, zakładając sady i winnice.
Potop szwedzki, późniejsze pożary i epidemie doprowadziły miasto do upadku. W 1704 r. pod miastem obozowały wojska Augusta II Sasa. Po II rozbiorze Wyszogród znalazł się pod panowaniem Prus. Rozebrano wtedy w 1798 r. ruiny zamku. Na początku XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze w mieście. Powstały fabryki kapeluszy, farbiarnia, gorzelnie i garbarnie. Rozkwitł ponownie handel. Wówczas to większość ludności była pochodzenia żydowskiego. W 2 połowie XIX w. miasto rozwijało się dalej. Powstały młyny, olejarnia i fabryka octu. W 1900 r. miasto liczyło około 5 tys. mieszkańców, a w 1939 r. – 6,5 tys. Od grudnia 1940 r. do listopada 1941 r. Niemcy zamknęli ludność pochodzenia żydowskiego w getcie w Wyszogrodzie, skąd wywożono ją do obozów zagłady. W czasie okupacji Niemcy dla pozyskania materiałów budowlanych do utwardzenia dróg i chodników, kazali Żydom rozkopywać ich cmentarze. Szczątki ich przodków kazano wyrzucać do Wisły. Duża łapówka wręczona Niemcom spowodowała zaprzestanie tego procederu. W czasie okupacji działał w Wyszogrodzie ruch oporu, głównie oddziały Armii Krajowej. Wyzwolenie Wyszogrodu z okupacji niemieckiej nastąpiło 20 stycznia 1945 r.
Pierwszy kościół powstał w Wyszogrodzie w 1258 r. Była to świątynia drewniana pw. św. Jakuba. Od 1320 r. do 1819 r. (kasata zakonu) patronami kościoła farnego byli zakonnicy bożogrobcy z Miechowa. Na wysokim brzegu Wisły od XIV do XVIII stawiane były kolejne drewniane świątynie. Kiedy skarpa zaczęła się osuwać i spłonął kolejny drewniany kościół przeniesiono farę w obecne miejsce przy ul. Rębowskiej. Wymurowaną ją w latach 1779-86 według projektu architekta i majstra murarskiego z Gdańska Samuela Fishera. W roku 1800 zmieniono wezwanie fary na św. Trójcy. Zbudowano kościół w stylu późnobarokowym, murowany, otynkowany, salowy, prostokątny. Od strony fasady dwie wieże, które podwyższono w 1837 r. Pośrodku szczytów wschodniego i zachodniego umieszczono krzyże bożogrobców. Sklepienie kościoła kolebkowo-krzyżowe z lunetami. Wnętrze kościoła głównie barokowe, ołtarze z XVIII w., obrazy z XVII i XVIII w. Ołtarz główny z 2 połowy XIX w. neobarokowy z elementami barokowymi. W centrum ołtarza obraz „Trójcy Świętej z czterema ojcami Kościoła” zasłaniany obrazem „Świętego Stanisława Biskupa wskrzeszającego Piotrawina” – oba obrazy z 2 połowy XIX w. W zwieńczeniu ołtarza głównego „Komunia św. Stanisława Kostki”. Z lewej strony ołtarza obraz namalowany na desce z ok. 1700 r. przedstawiający św. Barbarę. Obraz jest umieszczony w rzeźbionej barokowej ramie. Z końca XVIII w. pochodzą: epitafium z 1770 r. w czarnym marmurze Szymona Tadeusza Miszewskiego herbu Lubicz sędziego wyszogrodzkiego oraz murowane ogrodzenie z późnobarokową bramą. Z początku XIX w. są plebania i dom parafialny.
Innym zabytkiem Wyszogrodu przy ul. Klasztornej jest kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej i klasztor franciszkanów, ufundowany przez księcia Janusza I w 1406 r. Oba obiekty zbudowano w latach 1406-08 w stylu gotyckim. Były drewniane, tylko kościół miał murowane prezbiterium. Spłonęły w 1661 r. Zachowały się tylko gotyckie prezbiterium i kaplica z 1510 r. Kościół odbudowano w latach 1661-75, a klasztor w 1684 r., oba w stylu barokowym. Oba murowane i otynkowane. Zachowano gotyckie prezbiterium i od południa kaplicę św. Anny. Nawa barokowa. W XVIII w. kościół miał cztery ołtarze wraz z cudownym obrazem Zwiastowania Matce Bożej, zwanym Panią Wyszogrodzką. W 1805 r. kościół i klasztor przejęli protestanci. Zniszczyli obraz Pani Wyszogrodzkiej, kościół i klasztor. Nienaruszone zostały: prezbiterium, ambona z XVIII w., część wschodnia klasztoru przylegająca do prezbiterium. W kościele Matki Boskiej Anielskiej zachowała się płyta nagrobna sędziego Szymona Miszewskiego z 1770 r. W bryle kościoła wyraźnie odróżnia się gotyckie prezbiterium od części barokowej. W 1945 r. franciszkanie objęli ponownie kościół i klasztor. W latach osiemdziesiątych XX w. przeszły one gruntowny remont. Podziwiać możemy ołtarz główny barokowy z 2 połowy XVII w. i ambonę barokową z XVIII w. z rzeźbą pelikana karmiącego młode. Do kościoła przylega od północy wschodnie skrzydło klasztoru – jedyne zachowane.
Miłośnicy wykopalisk archeologicznych mogą powędrować od Rynku ulicą Wiślaną na Górę Zamkową do wczesnośredniowiecznego grodziska księcia Konrada I Mazowieckiego i króla Kazimierza Wielkiego.
W mieście szereg domów drewniano-murowanych, bądź murowanych z XIX w., początku XX w. i jeden przy ul. Rębowskiej z przełomu XVIII i XIX w.
Na cmentarzu miejsce pamięci narodowej, pomnik na grobie 15 żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 r.
Całe lata w Wyszogrodzie funkcjonował najdłuższy w Europie drewniany most przez Wisłę. Miał długość 1285 m i składał się z 56 przęseł o rozpiętości 21,3 m każde. Zbudowany został w 1916 r. w czasie I wojny światowej przez niemieckich saperów przy ujściu Bzury do Wisły. W 1939 r. wysadzili go saperzy armii „Modlin” w czasie bitwy nad Bzurą. Pod przymusem hitlerowców most odbudowali polscy i rosyjscy jeńcy wojenni. Został oddany do ponownego użytku w grudniu 1944 r. Był nadal cały drewniany: filary, dźwigary, przęsła. Drewno pochodziło z Puszczy Kampinoskiej. W dniu 19 stycznia 1945 r. Niemcy poważnie uszkodzili most. Duże szkody w konstrukcji mostu poczyniła też powódź w 1947 r. Reperując go dodano dźwigary stalowe. Przetrwał 83 lata do 1999 r. Jazda nim to było duże przeżycie przy małej prędkości. Wszystko się trzęsło i trzeszczało. Warto było! Zachowane jedno przęsło tego mostu jako molo widokowe rozebrano w 2013 r. Od 1999 r. jeździ się przez Wyszogród nowym stalowym mostem, najdłuższym w Polsce (1200 m), liczącym 17 przęseł.
Warto też wspomnieć znanych Polaków urodzonych w Wyszogrodzie, bądź z nim związanych. Paweł Wyszogrodzki (XIV-XV w.) doradca księcia Ziemowita Płockiego, opracował statuty prawa mazowieckiego. Leonard zwany Wyszogrodczykiem (XVI w.) humanista, przyjaciel Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Józef Szymanowski (1748-1801) największy poeta stylu rokoko w Polsce. Ignacy Tański (1761-1805) „wieszcz mazowiecki” – poeta , komediopisarz, ojciec pisarki Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Leopold Dobrski (1848-1904) muzykolog, twórca nowego systemu grafiki muzycznej. Antoni Tyc (1914-1975) uczestnik bitew morskich w czasie II wojny światowej, kapitan żeglugi wielkiej. Wacław Milke (1914-2008) były więzień obozów hitlerowskich, krzewiciel kultury i twórca znanego w świecie Harcerskiego Zespołu „Dzieci Płocka”.
Źródło: Tradycja Mazowsza powiat płocki. Przewodnik subiektywny i po Tradycja Mazowsza powiat płocki. Przewodnik subiektywny.
