Wieś Żelechów

Wieś (ok. 480 mieszkańców) leżąca nad rzeką Utratą, ok. 12 km na płd.-wsch. od Grodziska Mazowieckiego.

W XV w. należała Prusów-Ojrzanowskich, od poł. XVI w. własność Mińskich. Sto lat później przeszła w ręce Zarembów, potem Wojciecha Odrowąża Strasza. Ostatnimi właścicielami byli Stadniccy.

Na wzniesieniu w centralnej części Żelechowa znajduje się kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny.

Staraniem Mikołaja i Jana Ojrzanowskich, erekcja parafii zwanej Ojrzanowską dokonana została w 1473 r. przez Andrzeja Opalińskiego z Bnina, biskupa poznańskiego. W połowie XVI w. wybudowano kościół murowany. Generalna restauracja kościoła nastąpiła w 1646 r. staraniem Stanisława Zaremby biskupa kijowskiego, opata sulejowskiego. Na rzecz Powstania Kościuszkowskiego oddano srebrne korony, wota, trybularz i jeden dzwon co świadczy o patriotycznym nastawieniu miejscowej ludności i duchownych. W 1804 r. właściciele dóbr ojrzanowskich – Wojciech i Magdalena Straszowie herbu Odrowąż ofiarowali parafii plac na cmentarz grzebalny oraz obraz św. Antoniego Padewskiego. W 1883 r. parafia ojrzanowska liczyła 2.060 „dusz”. Kościół został poważnie uszkodzony podczas I wojny światowej artyleryjskimi bombardowaniami, Niemcy dokonali też rabunków i rekwizycji w świątyni.

Kościół w Żelechowie pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny zbudowany w stylu późnogotyckim, na skutek wielokrotnych przebudowań zatracił w dużej mierze swój pierwotny charakter. Zachował natomiast interesującą sylwetkę i elementy architektury gotyckiej: uskokowe przypory, strzelisty kształt ze stromym dachem. Jest murowany z cegły, otynkowany, jednonawowy z dwukondygnacyjną wieżą nakrytą barokowym hełmem, zbudowaną po zniszczeniach wojennych w XX w. W kruchcie pod wieżą sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Wyposażenie wnętrza świątyni renesansowe i barokowe. Nad bocznym portalem wejściowym interesująca renesansowa rzeźba figuralna. Ołtarz główny barokowy z 1771 r., renesansowa płyta nagrobkowa rycerza Kacpra Mińskiego (z ok.1570-1580 r.) barokowa, bogato rzeźbiona ambona z postaciami ewangelistów. W narożniku terenu kościelnego murowana dzwonnica, otynkowana, z kamiennymi skarpami, nakryta namiotowym dachem.

Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła Józefa Chełmońskiego, mieszkańca nieodległej Kuklówki. Artysta umierał opuszczony przez przyjaciół i większość rodziny. Jego pogrzeb był anonimowy i uczestniczyło w nim niewiele osób. Skromny (zbudowany na nowo w 2013 r.) grób malarza znajduje się w głębi cmentarza. Łatwo tam trafić po ustawionych znakach, nad grobem dominuje wysoki, drewniany krzyż. Obok pochowany jest ks. Franciszek Barnaba Pełka, który sprawował przez 40 lat urząd proboszcza w tutejszej parafii. W ostatnich latach był spowiednikiem, opiekunem i najserdeczniejszym przyjacielem Chełmońskiego. Ich przyjaźń trwała aż do śmieci duchownego. Zmarł pięć lat przed malarzem, którego wolą było właśnie spocząć obok swego mentora. W pobliżu kilka XIX-wiecznych nagrobków, kamiennych i żeliwnych.

Źródło: Krzysztof Bąkała. Powiat grodziski. Przewodnik subiektywny. Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2012.

Kumór Janusz. Między Rawką a Utratą, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1978.

Internet: http://www.zabiawola.pl/291,kosciol-w-zelechowie.html