English
Deutsch
Wieś gminna (ok. 800 mieszkańców), położona nad Wisłą, 14 km na wsch. od Warki, przy trasie Warszawa – Kozienice.
Początki osady sięgają XII w. i wiążą się z komesem mazowieckim Magnusem, protoplastą słynnego rodu Powałów. W XVI w. jej właścicielami był ród Magnuszewskich, herbu Ogończyk. W 1377 r. Świętosław uzyskał od ks. mazowieckiego Siemowita III prawa miejskie magdeburskie dla osady targowej Magnussewo. Nadanie to potwierdził ks. Janusz Starszy w 1424 r., a potem Zygmunt I Stary w 1537.
Liczne przywileje nie powstrzymały jednak upadku miasta. W czasie wojen szwedzkich Magnuszew został doszczętnie spalony i przeszedł w ręce Potockich, a później Zamojskich. W 1774 r. Andrzej Zamojski, kanclerz wielki koronny, uzyskał przywilej od Stanisława Augusta Poniatowskiego na ponowną lokację miasta, potwierdzony na sejmie w 1776 r., a w końcu XVIII w. oczynszował klucz magnuszewski. W 1778 r. pożar strawił miasto.
Po drugim rozbiorze osiedlili się w Magnuszewie Żydzi (cmentarz żydowski znajdował się za obecnym cmentarzem katolickim i nie istniejącym już cmentarzem ewangelickim). W XIX w. zbudowano drewnianą bożnicę. Ordynat hr. Stanisław Zamojski sprowadził w 1809 r. z zagranicy sukienników, zbudował postrzygalnię, folusz i farbiarnię. Po pożarach w 1814 i 1818 r. zagraniczni majstrowie przenieśli się do Końskowoli.
Zwycięską bitwę stoczył tu w maju 1863 r. oddział Władysława Kononowicza, który w lasach pod Magnuszewem urządził zasadzkę na wojska rosyjskie. 2 listopada tegoż roku oddział „Dzieci Warszawy” Pawła Gąsowskiego przebił się przez okrążające go siły rosyjskie, uchodząc przed pościgiem. W 1867 r. Magnuszew utracił prawa miejskie w ramach popowstaniowych reperkusji.
We wrześniu 1939 r. okolice były miejscem walk Armii „Prusy”, w których odznaczała się zwłaszcza Wileńska Brygada Kawalerii. Poległych żołnierzy polskich pochowano w zbiorowej mogile na tutejszym cmentarzu. 27 października 1943 r. hitlerowcy rozstrzelali tu 12 zakładników. W sierpniu 1944 r. oddziały 8 Korpusu Gwardii Armii Radzieckiej zdobyły Magnuszew, tworząc na lewym brzegu Wisły przyczółek, nazwany potem przyczółkiem warecko-magnuszewskim.
Obecna osada skupia się wokół wydłużonego rynku. Przy jego wsch. pierzei wznosi się zabytkowy kościół z drugiej połowy XVIII w. Zabytkową plebanię wzniesiono w XIX w.; jest to budynek częściowo murowany, częściowo drewniany, konstrukcji zrębowej. Przy plebanii zabytkowa późnobarokowa figura św. Jana Nepomucena z pocz. XIX w.
W pd. części rynku dawny zajazd z przełomu XVIII i XIX w. W zach. pierzei rynku znajduje się ciąg XIX-wiecznych domów. Pośrodku rynku wznosi się pomnik Braterstwa Broni z 1977 r. (autorstwa Antoniego Ślązaka) oraz armato-haubica kalibru 152 mm, biorąca niegdyś udział w walkach na przyczółku. Blisko pn. skraju rynku cmentarz, na którym znajduje się pomnik i mogiły żołnierzy 13, 19 i 20 dywizji piechoty oraz ułanów Wileńskiej Brygady Kawalerii, biorących udział w walkach we wrześniu 1939 r. (łącznie 356 żołnierzy), a także mogiły żołnierzy polskich i radzieckich, poległych w 1944 r. w walkach na przyczółku. Gmina Magnuszew w 1977 r. została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy.
W okolicy intensywnie rozwijana jest uprawa truskawek, dostarczanych stąd do wielu krajów Europy.
Siedziba gminy. Przyst. PKS na linii Kozienice – Warszawa i Kozienice – Warka (przez Osiemborów). Restauracja „W starej kuźni”. Sklepy.
Źródło: Karol Piasecki „Radomskie szlaki piesze” Wydawnictwo PTTK „Kraj” 1990.
