English
Deutsch
Kobyłka to mazowieckie miasto i gmina położone w stołecznym obszarze metropolitarnym, oddalone o 17 km od Warszawy w kierunku płn.-wsch. Leży na Równinie Wołomińskiej i liczy ok. 20 tys. mieszkańców.
Pierwsze wzmianki o osadzie położonej na bagiennym terenie wśród lasów pochodzą z pocz. XV w. Niegdyś nosiła nazwę Targowa Wola od odbywających się tu targów koni. Nazwy Kobyłka, Kobiałka, czy Kobełka pojawiają się w źródłach z początku XVIII w. Z chwilą włączenia w 1526 r. Mazowsza do Korony, dobra kobyłkowskie były czasowo dzierżawione, potem przeszły na własność możnej szlachty. W czasach Zygmunta III wieś należała do Stanisława Mińskiego, senatora i podkanclerza koronnego. Swój rozkwit przeżywała od początku XVIII w., kiedy gospodarował tu biskup Marcin Załuski. Z jego inicjatywy wybudowano w latach 1736-1740 przepiękny późnobarokowy kościół, powołano jezuicki ośrodek misyjny – przy nim zorganizowano dom rekolekcyjny i drukarnię. W 1751 r. Kobyłka otrzymała przywilej królewski nadający jej prawa miejskie, ze zmianą nazwy na Załuszczyn (od nazwiska biskupa), jednak nazwa nie przyjęła się. W 1778 r. wojewoda sprzedał Kobyłkę staroście Aleksandrowi Unrungowi, który jeszcze w tym samym roku część majątku, łącznie z kościołem, przekazał bernardynom.
Hr. Unrug założył w mieście wytwórnie mydła, pończoch, a przede wszystkim w 1778 r. słynne warsztaty tkackie pasów kontuszowych, tzw. persjarnię, wytwarzającą pasy kontuszowe jedwabne i złociste oraz dla gwardii koronnej. Persjarnia prowadzona była przez Christiana Bluma – podskarbiego dworu ks. Adama Czartoryskiego i Szczepana Filsjeana mieszczanina francuskiego. Fachowe kierownictwo nad warsztatami sprawował znakomity mistrz tkacki z Lyonu, Franciszek Selimand. Manufaktura mająca 24 warsztaty tkackie produkowała miesięcznie 60 pasów, które sprzedawano zarówno w kraju, jak i za granicą, z powodzeniem konkurując ze znanymi wytwórniami w Słucku i Buczaczu. Pasy znakowane symbolem „Kobyłka” lub pochyłymi literami "FS" można spotkać obecnie w muzeach.
W XVIII w. była to modna i często uczęszczana miejscowość. Młodzieży warszawskiej spodobała się karczma mieszcząca się na okazałym rynku (budynek spłonął w latach 50. XX w.) i pełne zieleni okolice. Szybki rozwój miasta przerwała insurekcja kościuszkowska. W kwietniu 1794 r. mieszkańcy, głównie robotnicy persjarni, wypędzili z miasta stacjonujący tu oddział Kozaków, a w październiku tego samego roku pod Kobyłką stoczono wielką bitwę z korpusem gen. Aleksandra Suworowa. Żołnierze polscy po zaciętej bitwie ulegli. Poległo ok. 450 powstańców, a do niewoli dostało się 44 oficerów i ok. 800 żołnierzy. Bohaterska postawa powstańców osłoniła odwrót na Pragę pozostałym wojskom korpusu gen. Stanisława Mokronowskiego i umożliwiła obronę Pragi. Bitwa spowodowała zniszczenie miejscowości, w tym wspomnianej persjarni, a w dalszej konsekwencji regres w rozwoju osady. III rozbiór Polski ukształtował niekorzystnie granice zaborów, utrudniając odbudowę zniszczeń wojennych. Kobyłka znalazła się w zaborze austriackim odcięta granicą państwową od Warszawy, naturalnego zaplecza. W XIX w. właściciele części dóbr, które nie zostały przekazane bernardynom, często się zmieniali. Po sprzedaży przez Unruga w 1812 r. byli nimi m.in. Matuszewscy, Borentsztein (za jego czasów wycięto doszczętnie miejscowy las), w 1881 r. resztę rozparcelowanego majątku, wraz z dawnym ogrodem jezuitów kupił Józef Orszagh – spolonizowany Węgier, posiadający w Warszawie duży dom handlowy. W rękach spadkobierców Orszagha część majątku pozostaje do dziś. W 1862 r. uruchomiono kolej Warszawsko-Petersburską, przez co Kobyłka uzyskała możliwość szybkiego zbytu produktów rolnych, co dało impuls do rozwoju miasta. Powstały cegielnie wykorzystujące bogate pokłady gliny.
I wojna światowa oszczędziła Kobyłkę. Następna fala wojenna dotarła do samych granic miejscowości w 1920 r. Dramatyczne walki z wojskami bolszewickimi toczyły się w dniach 14 i 15 sierpnia wzdłuż rzeki Czarnej i Długiej w pobliskim Ossowie, gdzie miał miejsce zwycięski „Cud nad Wisłą”. Odzyskanie niepodległości spowodowało duży napływ ludności z powodu możliwości taniego zamieszkania i łatwego połączenia ze stolicą. Lata okupacji hitlerowskiej zaznaczyły się konfiskatami, terrorem, rozstrzeliwaniem podejrzanych o przechowywanie broni. Aresztowani zostali nauczyciele i znaczniejsi obywatele, z których wielu nie powróciło z obozów koncentracyjnych. Skromna tablica upamiętniająca te czasy znajduje się pośrodku rynku. Pod koniec wojny Kobyłka pozostawała w strefie działań frontowych. Zniszczeniu uległa wieża kościoła i część zabudowy. Miasto odbudowano. Kobyłka odzyskała prawa miejskie w 1969 r. Rozwinął się przemysł elektrotechniczny, zabawkarski, tworzyw sztucznych, ozdób choinkowych. W ostatnich latach rozpoczął się tu intensywny rozwój budownictwa mieszkaniowego, zwłaszcza willowego.
Z zabytków Kobyłki najcenniejszy jest kościół pw. Świętej Trójcy, zwany „perłą” baroku na Mazowszu. Kościół stanowił część założenia kalwaryjskiego, które uległo zniszczeniu w XIX w. W pobliżu kościoła widoczne są pozostałości jezuickiego założenia parkowego z XVIII w., oddzielonego stawami. Pod koniec XIX w. urządzono tu zabytkowy park przydworski. Rośnie w nim wiele starych drzew, w tym aleja grabowo-lipowa. Park stanowi własność prywatną rodziny Orszaghów.
Rynek ma nietypowy kształt trójkąta. Swego czasu był kulturalną częścią miasta. Jest tu kapliczka upamiętniająca walki z roku 1920 r. oraz krzyż z pamiątkową tablicą ku czci poległych. Dużą atrakcją jest podarowany w 2009 r. przez „Gazetę Wyborczą” 5-metrowy pomnik kobyły. Pomnik – symbol miasta postawiono przy Miejskim Ośrodku Kultury. Warto zobaczyć zachowane domy i wille – cenny element sztuki architektonicznej Kobyłki, m.in. drewniana willa Żabusinek z pocz. XIX w. przy ul. Załuskiego, znajdujące się w rejestrze zabytków budynki przy ul. Wspólnej i Cichej z okresu międzywojennego, piękna w swych proporcjach, murowana willa „Urocza” rodziny Trapszów – znanych aktorów teatralnych – przy ul. Słowackiego, mały murowany folwarczek na Zalasku prof. historii z Uniwersytetu Warszawskiego – Marcelego Handelsmana. Tuż przy stacji kolejowej Ossów zachował się budynek dróżnika torowego, zwany „koszarką”. Jest przykładem rządowego budownictwa z poł. XIX w.
Warto zwiedzić wpisany do rejestru zabytków położony w pobliżu kościoła cmentarz parafialny założony w 1803 r. Ogrodzenie i brama główna cmentarza pochodzą z I pół. XIX w. Rośnie tu również wiele starych drzew. Cmentarz obecnie zajmuje obszar 4,5 ha, wcześniej jego granice poszerzano. Po raz pierwszy w 1881 r., kiedy włączono do niego uroczysko Kąpiel. Miejscowa ludność pochowała tam 450 żołnierzy poległych w bitwie podczas insurekcji kościuszkowskiej, usypując kurhan, który przetrwał do 1830 r. Władze carskie pod groźbą kary zabraniały opiekować się tym szczególnym miejscem licząc, że pamięć powstania zaniknie w społeczeństwie. W 200-tną rocznicę wybuchu powstania kościuszkowskiego parafianie ufundowali granitową tablicę – epitafium dla upamiętnienia poległych w bitwie w 1794, którą umieszczono przy ścianie kaplicy grobowej Matuszewskich. Kolejny raz powiększono cmentarz w 1901 r. – 80 tys. łokci gruntu na ten cel przeznaczył właściciel Kobyłki Józef Orszagh. Na cmentarzu znalazło miejsce spoczynku wielu znamienitych mieszkańców. Wśród zabytkowych nagrobków wyróżniają się dwie kaplice: kaplica Matuszewskich i Pieniążków z roku 1837 oraz pseudoromańska kaplica Orszaghów z 1927. Znajdują się tutaj również groby żołnierzy poległych w 1920 r. i żołnierzy Armii Krajowej. Ze znanych współcześnie osób pochowano tutaj Jerzego Turka – lubianego aktora.
Przy drogach Kobyłki stoi kilka krzyży wyznaczających mogiły żołnierzy poległych w bitwie z wojskami rosyjskimi w 1794 r. Jeden z nich, charakterystyczny krzyż na kamiennym cokole, znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Radzymińskiej i Kraszewskiej. Z Kobyłki szlakami pieszymi i rowerowymi można dotrzeć do ciekawych historycznie i krajobrazowo okolicznych miejscowości: Ossowa, Zielonki i Wołomina, a także kompleksów leśnych, z pobliskim rezerwatem przyrody „Grabicz” – ostoi ptactwa.
Źródło: Lechosław Herz. Mazowsze. KiW Warszawa
Internet: http://www.kobylka.pl/zwiedzanie-miasta
