English
Deutsch
Duża wieś (ok. 1.700 mieszkańców) nad Świdrem przy skrzyżowaniu ruchliwych tras Warszawa-Lublin i Mińsk Mazowiecki- Grójec. Przystanek kolejowy „Kołbiel” znajduje się we wsi Karpiska, 5 km na zach. od centrum.
Ślady osadnictwa pochodzą na tym obszarze ze starożytności i wczesnego średniowiecza. Wieś powstała w 1326 r. obok przeprawy przez Świder (to, co zostało to obecna droga z Kołbieli w stronę Mińska). Do poł. XVI w. gniazdo rodowe Jasieńczyków zwanych Kołbielskimi. Erekcja parafii nastąpiła w 1422 r. Król Zygmunt I Stary w 1532 r. wydał przywilej lokacji prywatnego miasta. Został on potwierdzony w 1624 r. Od 1598 r. Kołbielą rządzili Grabiankowie, a w XVIII w. Chrzanowscy. Upadek miasta następuje po potopie szwedzkim, wojnie północnej i wreszcie insurekcji kościuszkowskiej. W 1806 r. mieszka tu zaledwie 300 osób (dwa wieki wcześniej – 800). Pewne ożywienie nastąpiło wraz z przejęciem majątku kołbielskiego przez Zamoyskich w 1806 r., którzy władali nim aż do 1944 r. W 1869 r. Kołbiel utraciła prawa miejskie. Nadal jednak tętniło tu życie rzemieślniczo-usługowe. Tak naprawdę dzięki oddaleniu od dużych miast i wzrostu zamożności okolicznych włościan w XIX w. powstała tu oryginalna kultura ludowa z ośrodkiem w Kołbieli. Przejawia się ona w budownictwie drewnianym, strojach, obrzędach, wycinankach, tkactwie, muzyce i tańcach.
Ożywienie gospodarcze nadeszło wraz z przełomem XIX i XX w. Wzrost liczby mieszkańców był gwałtowny, głównie dzięki osiedlającym się Żydom. Niewątpliwie wpływ miała na to Nadwiślańska Linia Kolejowa, która ruszyła w 1877 r. Sam fakt, że w 1880 w Kołbieli mieszkało 800 osób, a w 1909 r. – 2.300, mówi sam za siebie. 17 VIII 1920 r. 14 DP gen. Daniela Konarzewskiego stoczyła nocną bitwę o przeprawę na Świdrze z dwiema bolszewickimi dywizjami XVI Armii Nikołaja Siłłohuba. Zostały one rozbite, a pierścień okrążenia wokół Warszawy przerwany. We wrześniu 1939 r. na łąkach nad Świdrem znajdowało się polskie lotnisko polowe. Przed wybuchem wojny 2/3 mieszkańców Kołbieli to byli Żydzi. W okresie okupacji hitlerowskiej działało tu getto. W 1944 r. Niemcy zorganizowali linię obronną Ostrówiec – Kołbiel – Siennica. 28 i 29 VII 1944 r. oddziały sowieckie z 8 Korpusu Panc. 2 Armii Panc. Gwardii zacięcie walczyły o Kołbiel z niemieckimi oddziałami z 73 DP i Dywizji Panc.-Spad. „Hermann Göring” (przerzuconej tutaj z frontu włoskiego).
Po wojnie utworzono w Kołbieli m.in. Zakład Doświadczalny Mechaniki Precyzyjnej oraz szkołę średnią i zawodową. Jeszcze większe straty niż przejście frontu w 1944 r. spowodował huragan 15 V 1958 r., który zniszczył 2/3 zabudowy.
Przetrwał układ urbanistyczny z XVI w. z rynkiem w kształcie wydłużonego trapezu i siatką ulic. W centrum dominuje zabudowa małomiasteczkowa z domami drewnianymi z końca XIX w. Kościół parafialny pw. św. Trójcy stoi frontem do węższej części rynku, murowany, neogotycki, powstał w latach 1897-1901 wedle projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Wyposażenie wnętrza po części barokowe. To m.in. rokokowa chrzcielnica z II poł. XVIII w. Ołtarz główny jednak późnorenesansowy z II ćw. XVII w. z obrazami jemu współczesnymi. Są to: „Koronacja Najświętszej Marii Panny” i „Św. Trójca” oraz „Ukrzyżowanie Chrystusa” z dwiema postaciami fundatorów oraz widokiem Jerozolimy w tle.
Murowana, neogotycka plebania z końca XIX w., po II wojnie światowej służyła jako szkoła i internat, obecnie nieużywana.
Na cmentarzu przykościelnym klasycystyczny, murowany nagrobek chorążego ziemi warszawskiej Marcina Chrzanowskiego zm. w 1811 r.
Na cmentarzu parafialnym kaplica grobowa Zamoyskich, murowana, klasycystyczna, wybudowana na początku XIX w. według projektu W. Strzałkowskiego. Pomniki na zbiorowych mogiłach żołnierzy WP z 1920 i 1939 r. Stare groby z XIX w., m.in. nagrobek w formie obelisku Stefana Dąbrowieckiego, zm. w 1850 r.
Pomnik przy rynku upamiętnia mieszkańców Kołbieli poległych i zamordowanych w okresie II wojny. Na płn.-zach. od rynku, na skraju lasu ślady cmentarza żydowskiego z XIX w.
Są pomniki przyrody: wiąz szypułkowy po pd. stronie drogi do Woli Sufczyńskiej o obwodzie 340 cm i wys. 20 m; sosna zwyczajna, ok. 100 m od cmentarza (350 cm /15 m).
Przy skrzyżowaniu szos lubelskiej i mińskiej zespół parkowo-pałacowy Zamoyskich (w ich posiadaniu w l. 1806-1939) – Stara Wieś. Pałac powstał ok. 1866 r. według projektu Leandra Marconiego dla hr. Józefa Zamoyskiego, murowany, neorenesansowy, piętrowy, podpiwniczony, boniowany na narożach i obramieniach okien. Od frontu dwukolumnowy portyk joński podtrzymujący balkon pierwszego piętra. Od ogrodu duży otwarty taras. Czterospadowy dach kryty blachą. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią i salonem na osi. Po 1945 r. w pałacu mieściły się biura Gminnej Rady Narodowej, potem Internat Zespołu Szkół Zawodowych w Kołbieli. Po likwidacji szkoły budynek opuszczony, mocno zdewastowany, wymaga natychmiastowego remontu.
Park krajobrazowy z poł. XIX w., o pow. 10 ha (m.in. stare lipy), zaniedbany, mocno zarośnięty. Na jego terenie znajdują się budynki Zespołu Szkół i fabryki. Staw zasilany wodą ze strugi Antoninka. Brama wjazdowa od strony szosy lubelskiej składa się z dwóch podcieniowych stróżówek, murowanych z poł. XIX w. Obecnie mieści się w nich bar. Murowana rządcówka z II poł. XIX w. służy jako dom mieszkalny.
Z tyłu pałacu, ukryty wśród krzewów granitowy obelisk z II poł. XIX w. ku czci Józefa hr. Zamoyskiego (1833-78), właściciela włości kołbielskich w l. 1866-78. Był bratem Tomasza, czternastego ordynata zamojskiego.
Zabudowa folwarku, murowana z XIX w. to m.in. stajnie zarodowe, obory ze spichlerzami, czworaki, piwnice, młyn mechaniczny. Po 1945 r. zabudowania były wykorzystywane przez PGR i Zakład Produkcji Doświadczalnej Instytutu Mechaniki Precyzyjnej. Obecnie są tu mieszkania prywatne i małe zakłady usługowo-produkcyjne.
Źródło: Jacek Kałuszko, Paweł Ajdacki „Otwock i okolice” Wydawnictwo Rewasz 2006
Internet: http://www.kolbiel.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=1&menu=5&strona=1
