Miasto Karczew

Miasto na południe od Otwocka, na skraju tarasu wydmowego nieopodal lasów otwocko-celestynowskich, nad rzeczką Jagodzianką. Ma ok. 8 tys. mieszkańców. Karczew powstał zapewne w XIII w. przy dawnym trakcie lubelskim (zw. wołowym). Wówczas utworzono także parafię karczewską. Należała do bogatego rodu Karczewskich. Nazwa sugeruje, że mieszkańcy zajmowali się wycinką lasu z puszczy. W 1548 r. Jan i Franciszek Karczewscy otrzymali od Zygmunta Starego prawa miejskie dla swojej miejscowości. Jednakże pomimo dobrego położenia tuż obok przeprawy wiślanej, traktów na Warszawę, Osieck i Gliniankę, Karczew nie rozwijał się zbyt dynamicznie. Wyniszzył go „potop szwedzki” i wojna północna z pocz. XVIII w. Doszło wówczas do kilku walk Sasów ze Szwedami. Miasto rozkwitło dopiero w XVIII w., gdy właścicielem dóbr otwockich (Karczewa też) została magnacka familia Bielińskich na czele z wybitnym marszałkiem wielkim koronnym Franciszkiem Bielińskim. Słynnym jarmarkom nie było końca, działała też znana manufaktura meblarska.

W 1809 r. oddziały polskie kierowane przez gen. Michała Sokolnickiego wygnały Austriaków z rejonu Karczewa. Włączono go wówczas do Księstwa Warszawskiego. W efekcie represji po upadku Powstania Styczniowego Karczew, jak szereg innych miejscowości, utracił w 1869 r. prawa miejskie. Jego mieszkańcy nie zgodzili się, aby Nadwiślańska Linia Kolejowa prowadziła w pobliżu Karczewa. Gdyby nie ta decyzja, nie mówilibyśmy dzisiaj o rozwiniętym Otwocku.

W XIX w. rozwinęła się tradycja szczególnie bogatych obchodów święta Bożego Ciała, kultywowana do dziś. Do bogatej oprawy ołtarzy przyczynił się m.in. M.E. Andriolli, który należał do karczewskiej parafii i część z nich projektował. Z inicjatywy ks. Wł. Żaboklickiego w 1906 r. uruchomiono działającą do dzisiaj Ochotniczą Straż Pożarną. Także w 1906 r. doszło do krwawych starć miejscowych rolników z carską policją. W 1914 r. otwarto długo oczekiwane połączenie wąskotorowe z Warszawą. W 1920 r. Karczew znajdował się przed pierwszą linią obrony Warszawy i został oddany bez walki, co uratowało go przed zniszczeniami. 15 VIII 1920 r. bolszewicy próbowali sforsować Wisłę pod Karczewem.

W nocy z 8 na 9 IX 1939 r. oddziały niemieckie próbowały sforsować Wisłę pod Karczewem. Atak odparli żołnierze 5 kompanii 26 pp dowodzonej przez kpt. Władysława Przybyłowicza. W okresie okupacji miasto straciło 25% ludności. W l. 1941-43 funkcjonował w mieście obóz pracy dla Żydów. Karczew zasłynął z nielegalnego uboju bydła i szmuglowania żywności dla głodnej Warszawy. Wielu karczewian zostało z tego powodu zabitych. Od wyzwolenia 31 VIII 1944 r. aż do ofensywy styczniowej 1945 r. Karczew znajdował się na linii frontu, który ustabilizował się na Wiśle. Ewakuowano całą ludność cywilną, terenu pilnowała OSP. W tym rejonie walczyła 1 Brygada Kawalerii WP.

Po wojnie wzniesiono m.in. Zakłady Mięsne, Zakłady Drobiarskie (obecnie „SuperDrob” z kapitałem zagranicznym) i POLMOZBYT (teraz baza transportowo-postojowa Sobiesława Zasady). W 1959 r. Karczew odzyskał prawa miejskie. Od 1981 r. trwała budowa dużego osiedla mieszkaniowego Otwockiej Spółdzielni Mieszkaniowej „Ługi” między Karczewem i Otwockiem. W połowie lat 80. ruszyła wielka ciepłownia, mająca obsługiwać Karczew i część Otwocka. Od lat 90. rozwój prywatnej przedsiębiorczości. Od kilkudziesięciu lat działa prężnie Towarzystwo Miłośników Karczewa, które może poszczycić się m.in. wydaniem monografii miasta.

Od 1959 r. w skład miasta wchodzi dawna wieś Przewóz (dzisiejsza ulica Wiślana), dawniej nazywana też Podwiślem lub Przewozem Karczewskim. Powstała prawdopodobnie pod koniec XVII w. u przeprawy przez Wisłę, która wtedy płynęła u podnóża skarpy (jak teraz Jagodzianka). W 1704 r. tu się przeprawił wraz ze swoimi wojskami król szwedzki Karol XII. W II połowie XVIII w. była tutaj przeprawa promowa do ówczesnego folwarku Grzanki na drugim brzegu Wisły, należącego do Bielińskich. Jedną z najstarszych części Karczewa jest Karczówek (dzisiejsza ulica Karczówek). Był to kiedyś folwark należący do dóbr otwockich. Pierwotnie nazywał się Karczewko i Karczewek. W XVII i na pocz. XVIII w. obok folwarku płynęła odnoga Wisły, a mieszkańcy trudnili m.in. przewozem na drugi brzeg rzeki do folwarku Duda. Pozostałością po Wiśle jest dolinka Jagodzianki (która kiedyś tutaj wpadała do Wisły) i jeziora: Moczydło i Jeziórko. Po uwłaszczeniu chłopów Karczówek został rozparcelowany, co przyczyniło się do rozwoju budownictwa, głównie wzdłuż drogi biegnącej nad skarpą wiślaną do Przewozu.

Zachował się układ urbanistyczny z okresu lokacji, z rynkiem i główną osią komunikacyjną (ul. Żaboklickiego).

Kościół parafialny pw. św. Wita został wybudowany w latach 1732-37 wedle projektu Jakuba Fontany w stylu tzw. baroku piemonckiego, ufundował go marszałek koronny Franciszek Bieliński.

Pomnik w Rynku zwieńczono orłem w koronie, a odsłonięto w 1985 r. Poświęcony jest poległym za Polskę w latach 1918, 1939 i 1945.

Przy ul. Warszawskiej, naprzeciwko UMiG – drewniany dom mieszkalny, dawna karczma z II połowy XIX w., stojąca dawniej przed wsią Przewóz.

Legendy krążą wokół murowanej, barokowej kapliczki z rzeźbą św. Leonarda, która stoi na rogu ul. ul. Częstochowskiej i Wł. Żaboklickiego. Wybudowano ok. poł. XVIII w. Przy niej odpoczywał podobno T. Kościuszko wzięty do niewoli po bitwie maciejowickiej.

Przy ul. ks. Żaboklickiego cmentarz parafialny, założony w 1812 r., a jego początki sięgają poł. XVIII w. Znajdziemy tam ciekawe pomniki z II poł. XIX w. i pocz. XX w. W centralnej części znajduje się murowana kaplica grobowa Bielińskich, właścicieli majątku Otwock Wielki, z początku XIX w., klasycystyczna. Ceglana mogiła w kształcie piramidy na miejscu pochówku poległych żołnierzy Insurekcji Kościuszkowskiej. Grób Ludwika Stanisława Licińskiego (1874-1908), poety, etnografa i nowelisty, autora m.in. antyklerykalnej powieści „Ksiądz Jan Jaskólski” czy opowiadań „Z pamiętnika włóczęgi”. Grób Józefa Geislera, miejscowego lekarza, który pierwszy zwrócił uwagę na właściwości otwockiego mikroklimatu i w 1890 r. założył tam zakład leczniczy. W wydzielonej części cmentarza kwatera żołnierzy WP z l. 1939 i 1944-45 oraz żołnierzy AK. Orła, wieńczącego obelisk wykonali w 1939 r. więźniowie budujący wał nad Wisłą. 1 XI 1942 r. żołnierze z oddz. Dywersyjnego „Karczew” ustawili go na grobach poległych żołnierzy września.

Przy ul. Otwockiej, na wzniesieniu, cmentarz żydowski, założony prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX w. Zajmował ok. 3 ha. Ogrodzony. Zachowało się ok. 50 nagrobków, najstarszy z 1876 r.

Przy ul. Kościelnej murowana, piętrowa kapliczka z pocz. XX w.

Źródło: Jacek Kałuszko, Paweł Ajdacki „Otwock i okolice” Wydawnictwo Rewasz 2006

Internet: http://pl.wikipedia.org/wiki/Karczew