Miasto Radom

Miasto Radom położone jest nad rzeką Mleczną w południowej części województwa mazowieckiego, w północnej części historycznej Małopolski. Ważny węzeł komunikacyjny drogowy i kolejowy. Jest to największe po Warszawie miasto województwa mazowieckiego – ponad 218 tys. mieszkańców (2013). Jedna z najstarszych osad w Polsce. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia Radomir. Pierwszy raz nazwa „Radom” pojawia się w dokumencie pisanym w bulli papieża Hadriana IV w 1155 r. Stałe osadnictwo nad rzeką Mleczną pojawia się już w VIII-IX w. W 2 połowie X w. powstaje gród obronny (Piotrówka). Ośrodek miejski zaczyna kształtować się koło Piotrówki w XIII w. – jest to Stary Radom, który prawa miejskie uzyskuje w końcu tegoż wieku. Król Kazimierz Wielki ok. 1350 lokuje Nowy Radom w miejscu dzisiejszego Rynku i nadaje mu w 1364 r. prawa miejskie magdeburskie. Na rynku wzniesiony zostaje ratusz, nieopodal kościół farny i zamek. Całość obwarowana zostaje murami miejskimi z 3 bramami wjazdowymi.

Miasto staje się centrum administracyjnym regionu. W końcu XIV w. jest siedzibą powiatu i starosty. Otrzymuje liczne przywileje handlowe, staje się miejscem zjazdów szlacheckich i sejmów. M.in. w 1505 r. w Radomiu uchwalona zostaje konstytucja „Nihil novi”. W latach 1613-63 miasto jest miejscem obrad Trybunału Skarbowego Koronnego. W 1767 r. odbywa się w Radomiu konfederacja radomska. Po 1795 siedziba cyrkułu, następnie departamentu (od 1809), stolica województwa (1815-37), guberni (1837-1915), powiatu po I wojnie światowej, ponownie województwa (1975-1998) i od 1998 znów siedziba powiatu.

W końcu XIX w. przez Radom zostaje przeprowadzona linia kolejowa z Iwangorodu (Dęblina) do Dąbrowy Górniczej, co wpływa na rozwój miasta. Od połowy XIX w. silnie rozwija się w Radomiu garbarstwo i odlewnictwo. W dwudziestoleciu międzywojennym ważny ośrodek Centralnego Ośrodka Przemysłowego – w 1927 powstaje Państwowa Wytwórnia Broni. W okresie II wojny światowej siedziba dystryktu w Generalnym Gubernatorstwie. Czas ten znaczą silne zniszczenia i eksterminacja ludności na dużą skalę (funkcjonuje tu także getto złożone). Po 1945 r. odbudowa miasta, powstają zakłady przemysłowe. W 1976 r. miejsce masowych protestów robotniczych. W okresie PRL funkcjonują tu takie zakłady jak ZM „Łucznik”, RZPS „Radoskór”, Radomska Wytwórnia Telefonów czy ZREMB.

Radom jest unikalnym ośrodkiem miejskim z punktu widzenia historii urbanistyki – po dziś dzień są bardzo dobrze widoczne w zabudowie miasta kolejne etapy rozwoju, począwszy od grodziska „Piotrówka” a kończąc na zabudowie współczesnej w centrum.

W mieście zachowało się wiele cennych zabytków. Gotyckie budowle: kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej wraz z klasztorem bernardynów z końca XV w., kościół farny św. Jana Chrzciciela z II poł XIV w., kościół św. Wacława, wielokrotnie przebudowywany, z gotyckimi elementami. Pozostałymi cennymi obiektami sakralnymi są: zespół kościoła św. Trójcy i dawnego klasztoru benedyktynek, katedra z początków XX w., kościół ewangelicko-augsburski z XIX w. oraz kościół garnizonowy – dawana cerkiew – z przełomu XIX i XX w. Z budowli użyteczności publicznej na uwagę zasługują: pozostałości zamku – dawny dom wielki z XIV w. (ob. plebania kościoła farnego), dawny Gmach Komisji Województwa Sandomierskiego (ob. Urząd Miejski), ratusz przy Rynku, dworzec kolejowy z końca XIX w., rogatki miejskie czy Resursa Obywatelska. Cennymi obiektami są kamienice i budynki użytkowe z XIX i początków XX w. zlokalizowane przy ulicy Żeromskiego, Piłsudskiego i Pl. Konstytucji 3 Maja. Przy Rynku zabudowa z XVIII-XX w.

Wydarzenia i znaczące postaci upamiętniają pomniki, wśród których wymienić należy: pomnik „Nigdy więcej wojny”, Pomnik Czynu Legionowego, pomnik upamiętniający ofiary radomskiego getta, pomnik WiN. Wśród postaci upamiętnionych pomnikami są m.in. Jan Kochanowski, Jacek Malczewski, czy Fryderyk Chopin.

W mieście działa kilka znaczących w skali kraju placówek muzealnych, są to m.in. Muzeum im. Jacka Malczewskiego, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia”, Muzeum Wsi Radomskiej i Muzeum Pamiątek Turystycznych PTTK.

źródło: Kutyła E., Słupek J., Sobol Ł., Okolice Radomia. Puszcza Kozienicka, Radom 2011.

internet: http://www.radom.pl