Pałac Biskupi

Pałac w Broku przy ujściu do Bugu rzeki Brok, „z dwóch stron wodą oblany”, wybudowany został w latach 1617-1624 dla biskupa płockiego Henryka Firleja. Aż do 1822 r. był letnią rezydencją kolejnych biskupów płockich. Warto wspomnieć ludzi, którzy tutaj przebywali. Wśród nich był jeden z najwybitniejszych poetów baroku w Europie - Maciej Kazimierz Sarbiewski. Ten tworzący po łacinie liryk jezuita otrzymał w 1623 r. z rąk papieża Urbana VIII laur poetycki. Warto wiedzieć, że jego wykłady o poezji stanowiły wspaniały wzorzec na całym kontynencie. Tutaj także przebywał w młodości przyszły król Polski Michał Korybut Wiśniowiecki, syn Jeremy, uwiecznionego przez Henryka Sienkiewicza w „Ogniem i mieczem”. Pałac, zniszczony w czasie drugiej wojny północnej (1655-1660), został odbudowany przez biskupa Ludwika Załuskiego. Z tego też okresu pochodzi tablica marmurowa, która obecnie znajduje się w kościele w Broku, w kaplicy św. Anny, ze znamiennym zapisem: „Gdybyś wcześniej stanął przed tą bramą, wśród tlących się popiołów, widziałbyś ten pałac, miasto i wioski. Lecz to, co obrócił w popiół szwedzki lew wielki, to wszystko odbudował, nakrył i ochronił biskup płocki Ludwik Załuski, który własnym nakładem i kosztem ten pałac odbudował i przywrócił cały urząd biskupi. Niech Bóg obdarzy go na ziemi długim życiem, w niebie szczęściem wiecznym. To życzenie pochodzi zwłaszcza od chorego następcy. W roku Pańskim 1716, dnia miesiąca 1 lipca”. Tłumaczenie powyższe, zgodne z tekstem eksponowanym przez parafię św. Andrzeja Apostoła w Broku, może budzić wątpliwości co do fragmentu końcowego. Chodzi zapewne nie o „chorego”, a o „zatroskanego” lub „smutnego” następcę. Następca na stanowisku biskupa płockiego był bowiem wspomagany wcześniej przez biskupa Ludwika Załuskiego, jako jego bliski krewny - Andrzej Stanisław Załuski, biskup płocki, a późniejszy i krakowski. Otrzymał on od biskupa Ludwika Załuskiego w spadku między innymi księgozbiór, który stanowił podstawę pierwszej dużej biblioteki publicznej w Polsce - Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich Zwaną. Wątpliwości budzi też podana w tłumaczeniu data. Chodzi zapewne o rok 1726, w którym to roku biskup Ludwik Załuski nie żył, a Andrzej Stanisław Załuski był już biskupem płockim (od 1723 r. za specjalną zgodą papieża, nie miał bowiem jeszcze wymaganych trzydziestu lat, aby zostać biskupem). On to w 1726 r. dokonywał oglądu całej diecezji płockiej i stąd musiał być w Broku. Pałac, pierwotnie renesansowo-barokowy, był budowlą dwukondygnacyjną, prostokątną, z kwadratową kaplicą od wschodu, mającą półkolistą absydę, oraz czterokondygnacyjną wieżę na planie kwadratu, zwieńczoną widokowym tarasem, zwany belwederem, która stała pomiędzy kaplicą a północnym skrzydłem. Siedząc na obudowanym tarasie, można było podziwiać piękne okolice i kontemplować. Może właśnie tutaj wspomniany Sarbiewski tworzył swoją „Odę do Bugu”. W tłumaczeniu Syrokomli, wyeksponowanym przez Zygmunta Glogera, znalazły się fragmenty: […] Ja będę opiewał Bug wrzący i skory, Co Wisków od skwaru zasłania, Co dżdżyste, jesienne wapory Wyziewa lub nazad pochłania. O Bugu! O czysty wód świętych krysztale Jakaż mi Pierys pozwoli Bym konchą czerpnąwszy twą falę, Ugasił pragnienie do woli? […] Jak miło się wsłuchać w twój szelest i gwary! O rzeki najczystsze, najzdrowsze! O Bugu i Narwi! do pary! I w parze opłyńcie Mazowsze. Gdy wieszczbom Febowym dać wiarę się godzi, Zawierzcie, zawierzcie potomni! Wkrótce się poeta narodzi Co naszą piosenkę przypomni. On wodom ojczystym wywiąże się z długu I odda należny dank cześci, On i was, o Narwi i Bugu! Na lirze głośniejszej obwieści. Niestety, od wieku XIX pałac niszczał, dzieła dopełniły pożar w połowie tego wieku i uszkodzenia podczas obu wojen światowych w wieku XX. Dziś pozostały z niego już tylko ruiny wieży i przeniesiona do kościoła tablica marmurowa z łacińskim zapisem, potwierdzająca jego odbudowę w latach dwudziestych XVIII w. Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 4, Warszawa 1860; Zygmunt Gloger, „Dolinami rzek”, Warszawa 1903; „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 12, Warszawa 1974; Lechosław Herz, „Mazowsze”, Warszawa 2000; „Wielka Encyklopedia PWN, t. 4, Warszawa 2001; Lechosław Herz, „Klangor i fanfary. Opowieści z Mazowsza”, Warszawa 2012 Internet: http://www.brok.pl/