Grójec

Grójec - to miasto nazywano w średniowieczu Grodźcem. Jego okolice i sam Grójec to rejon słynący z sadownictwa. W mieście tym urodził się Piotr Skarga, kaznodzieja Zygmunta III Wazy i pierwszy rektor uniwersytetu w Wilnie. Jego pomnik, według projektu Andrzeja Renasa, znajduje się na placu koło kościoła św. Mikołaja. Historycznie rzecz biorąc Grójec był jednym ze znaczących grodów prowincji czerskiej Mazowsza, a od 1245 r. grodem kasztelańskim. Już w XII w. był siedzibą diakonatu, a prawa miejskie otrzymał na mocy przywileju księcia warszawskiego Janusza Starszego wraz z prawem chełmińskim w roku 1419. Do roku 1795 był „stolicą powiatu w ziemi Czerskiej”. Królowie Polski, Zygmunt I i Zygmunt August, nadali mu liczne przywileje, jak na przykład możliwość organizowania targów i jarmarków, pobierania opłat - za przejazd przez most na rzece Molnicy, nad którą Grójec jest położony, oraz za użytkowanie dróg i ulic w mieście - które przeznaczano na ich konserwację. Rozkwit Grójca przypada na wieki XV i XVI. Wtedy to wybudowany został pierwszy ratusz i wybrukowano ulice. Mieszkało tu wówczas dużo rzemieślników, warzono piwo, które się cieszyło renomą, a przede wszystkim znane było tak w kraju, jak i poza jego granicami z produkcji strun muzycznych. Miasto w dużej mierze zostało zrujnowane podczas drugiej wojny północnej, tak zwanego potopu szwedzkiego, kiedy to zniszczone zostały ratusz, szpital, fabryki, szkoły i inne budynki, po których to stratach Grójec z trudem się podnosił. Jednakże niewątpliwe są fakty rozwoju miasta w wieku XIX, jak i w 1863 r. starcia powstańców z wojskami carskimi, strajków chłopskich w 1921 r. oraz działalności partyzanckiej w okresie okupacji (co przypomina pomnik w rynku). Najstarszym zabytkiem Grójca jest późnogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, zbudowany w latach 1398-1480, a następnie rozbudowany w latach 1520-1530. W roku 1616 przy świątyni tej było dziesięciu księży. Został spalony w czasie potopu szwedzkiego, następnie odbudowany w 1746 r. Później był wielokrotnie restaurowany. Kościół jest trzynawowy, ma też trzy ołtarze - ołtarz główny z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego, pochodzącym z 1870 r., z którego lewej strony jest ołtarz Matki Bożej Różańcowej, a z prawej ołtarz św. Anny. Warto zwrócić uwagę na zawieszony po lewej stronie ołtarza późnogotycki krucyfiks. Gotycka jest też chrzcielnica, wykonana z piaskowca, która pochodzi z 1482 r. i przy której był ochrzczony Piotr Skarga. Jak miejscowa wieść niesie, o nią ostrzyli swoje miecze rycerze przed wyruszeniem na wojnę. Druga chrzcielnica, marmurowa, jest z XVII w., podobnie jak i późnorenesansowa ambona. Fasada z 1833 r. jest neogotycka, a stojąca przy kościele drewniana dzwonnica pochodzi z 1899 r. Z dobrze zachowanych budynków klasycystycznych zwraca uwagę ratusz, budowany w latach 1821-1824 według projektu Hilarego Szpilowskiego. Klasycystyczny charakter mają również budynki szpitala, poczty i gimnazjum, w którym mieści się dzisiaj szkoła podstawowa. Wśród zabytków są dziewiętnastowieczne jatki miejskie, jak również budynki i urządzenia tworzące układ przestrzenny kolei wąskotorowej, zwanej Grójecką Koleją Dojazdową, którą budowano w latach 1892-1925. Widok sięgających po horyzont sadów towarzyszy nam zarówno przy wjeździe, jak i wyjeździe z Grójca. To „największy sad Europy”. Mówi się, że powstał z podpowiedzi tej, która sprowadziła włoszczyznę do Polski, czyli królowej Bony. Królowała ona na Mazowszu przez dziesięciolecia. W sadach wokół Grójca i Warki dominują jabłonie, chociaż też coraz częściej spotyka się grusze i śliwy. Miłośnicy jabłek będą zachwyceni, jeśli znajdą się w Grójcu pod koniec maja na Święcie Kwitnącej Jabłoni, które jest organizowane już od kilkudziesięciu lat. Od czasu biblijnego raju drzewo owocowe było dwóch misteriów świata: misterium kwitnienia i misterium owocowania. Już Mojżesz, według przekazów Biblii, mówiąc o owocach, bardziej zachwycał się pięknem niż nawet ich smakiem. W kilka wieków później nieznany autor „Pieśni nad pieśniami” - arcydzieła miłosnej literatury światowej - wielokroć odwołuje się do porównań zaczerpniętych z przyrody: „jak jabłoń wśród drzew leśnych, tak ukochany mój wśród młodzieńców. W cieniu jego upragnionym siadłam, a owoc jego słodki memu podniebieniu… Zeszłam do ogrodu orzechów, by spojrzeć na świeżą zieleń doliny, by zobaczyć, czy rozkwita krzew winny, czy w kwiecie są już granaty”. Jeden z angielskich poetów napisał, że jak się dobrze przyjrzeć ludzkiemu sercu, na dnie każdego z nich znajdzie się sad jabłoni w pełnym kwitnieniu. Marcin Luter na krótko przed śmiercią powiedział: „Gdybym jutro miał umrzeć i o tym wiedział, dziś jeszcze zasadziłbym jabłoń”. Tak poetycko o jabłoniach i innych drzewach owocowych mówił autor ponad dwustu rozpraw i publikacji naukowych, światowej sławy uczony, profesor Szczepan Pieniążek, twórca nowoczesnego sadownictwa po drugiej wojnie światowej. Od 2011 r. nazwa „jabłka grójeckie” została uznana jako Chronione Oznaczenie Geograficzne i znalazła się w rejestrze Unii Europejskiej. Ochroną objęto 27 odmian (i ich pochodne), między innymi: alwa, cortland, delikates, gala, gloster, idared, jonagold, jonagored, lobo, ligol, rubin, uprawianych na ściśle wyznaczonym obszarze. Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 6, Warszawa 1861; „Grójec”, „Tygodnik Ilustrowany” 1867, nr 381; „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. 2, Warszawa 1881; „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna”, t. 6, Wydawnictwo „Gutenberga”, Kraków, reprint, Poznań 1997; Jerzy Mikke, „Wizerunki ludzi myślących”, Warszawa 1982; „Słownik geografii krajoznawczej Polski”, Warszawa 1992; „Leksykon polskich miast”, Warszawa 1998; Lechosław Herz, „Mazowsze”, Warszawa 2000; Maria Malec, „Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski”, Warszawa 2003; Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 981/2011 z dnia 30 września 2011 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych geograficznych nazw nazwę „Jabłka grójeckie”, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 5.10.2011 Internet: http://www.grojecmiasto.pl/; http://grojeckie.info; http://www.mikolaj.grojec.eu; http://www.minrol.gov.pl/; http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/jablka-grojeckie;