Zespół dworski

Na wschód od Warszawy znajdowały się liczne stawy rybne, stanowiące źródło pożywienia i zarobków. Tak też było w Jadowie od 1945 r. Niewielka rzeczka Ossowica (33 km długości), lewy dopływ Liwca, zasilała stawy, w których hodowano karpie. W samej rzece można dziś spotkać płocie, okonie i szczupaki. Niedaleko rzeczki, bardzo blisko stawów, znajduje się dwór Kotarbińskich, właścicieli tego majątku do 1945 r. Dwór zachowuje swój wygląd od przebudowy w 1860 r. Z wyglądu jest to typowy, parterowy budynek, jakich sporo na Mazowszu. Towarzyszyły mu zabudowania gospodarcze i przydworski park. Do roku 1944 w dworze mieszkał malarz i poeta Miłosz Kotarbiński z żoną Ewą (wielką miłością Władysława Podkowińskiego, ponoć uwiecznioną w słynnym obrazie „Szał uniesień”) oraz dziećmi. Jedno z nich, Tadeusz, stało się jednym z największych polskich filozofów, twórcą prakseologii i autorem między innymi „Traktatu o dobrej robocie”. Miłosz Kotarbiński (1854–1944), nawiązując do wielkiego kompozytora urodzonego na mazowieckiej ziemi, Fryderyka Chopina, a ściślej do jego preludium A-dur op. 27 nr 7 napisał „Marzenie”: Czemu sercu smutno, czemu pełno znów niespełnionych marzeń, niewyśnionych snów dźwięczy pieśń marzenie, w sercu rośnie żal płynie w świat westchnienie w nieskończoną dal. Dworki szlacheckie, patrząc architektonicznie, były budynkami dwuosiowymi, z gankiem, cechującymi się prostotą okien i sposobu urządzenia wnętrz oraz zmieniającym się przez wieki kształtem dachu. W sensie społecznym były ośrodkami życia ekonomicznego i kulturalnego, daleko wykraczającego poza zespół dworski. Poprzez więzi rodzinne i sąsiedzkie dworki tworzyły sieć ludzkich powiązań, w której łączyły i przeplatały się losy ich mieszkańców. Tak na przykład siostra Ewy Kotarbińskiej, Wincenta, mieszkała w niedalekim Chrzęsnem. Jadów był dawniej wsią książąt mazowieckich, wzmiankowaną już w latach 1414–1425. W 1823 r. dzięki hrabiom Zamoyskim powstała tu fabryka sukna, papieru i perkalików. W tym samym roku Jadów uzyskał prawa miejskie (utracił je w roku 1868). Z tego czasu zachował się obszerny, czworoboczny rynek, otoczony murowaną zabudową z końca XIX i początku XX w. W centrum miejscowości zwraca uwagę swoją strzelistością biały kościół Znalezienia Krzyża Świętego. Zbudowany został na miejscu dawnych (kościół parafialny założony tu został w 1473 r. przez księcia mazowieckiego Kazimierza, od 1475 r. biskupa mazowieckiego, a pierwszy kościół postawiony w latach 1414–1425 z fundacji księcia mazowieckiego Bolesława V) drewnianych konstrukcji, jako murowany, w latach 1882–1886, według projektu architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. We wnętrzu zwracają uwagę rokokowe figury puttów (aniołków), znajdujące się na cokołach balustrady chóru. Te osiemnastowieczne balustrady, podobnie jak prospekt organowy, zostały sprowadzone ze Śląska. W kościele, co jest rzadkością, znajduje się relikwia Krzyża Świętego, podarowana przez prymasa Polski kardynała Mieczysława Ledóchowskiego, jednocześnie prefekta Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Watykanie. 15 września 2013 r. kościół stał się Sanktuarium Świętego Krzyża. Na cmentarzu rzymskokatolickim, a ściślej w kaplicy zbudowanej pod koniec XIX w., znajduje się obraz „Chrystus w grobie”, dzieło malarza i poety Miłosza Kotarbińskiego. Cmentarz ten jest miejscem spoczynku wielu osób zasłużonych dla Jadowa, między innymi hr. Zdzisława i Józefa Zamoyskich. Źródło: „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. 3, Warszawa 1882; „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 27, Warszawa 1969; „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna”, t. 8, Wydawnictwo „Gutenberga”, Kraków, reprint Poznań 1997; Lechosław Herz, „Klangor i fanfary. Opowieści z Mazowsza”, Warszawa 2012; „Szlak kulturowy w dolinie Liwca. Przewodnik”, opracowanie Starostwa Powiatu Wołomińskiego, Wydział Strategii i Rozwoju w Wołominie Internet: https://jadow-sanktuarium.jimdo.com/; http://jadow.az.pl