Marki

Marki to bardzo młode miasto, gdyż prawa miejskie otrzymało dopiero w roku 1967. Jednocześnie tutejsze znaleziska archeologiczne pozwalają na stwierdzenie, że żyli i pracowali tutaj ludzie pięć tysięcy lat przed naszą erą, a więc w okresie mezolitu. Marki położone są blisko Warszawy i od wieku XIX, począwszy od przędzalni i cegielni, aspirują do miana ośrodka rozwoju przemysłowego. Marki, jako miasto, przypominają ulicówkę – główna ich część ciągnie się przez około siedem kilometrów wzdłuż często uczęszczanej, a przez to głośnej drogi Warszawa-Radzymin-Białystok. Jednocześnie, aż 39% powierzchni miasta zajmują lasy, w których ukryte są osiedla, będące prawdziwymi oazami ciszy. Historycznie rzecz biorąc, znalezisk archeologicznych w mieście – rozłożonym nad dwoma rzekami wpadającymi do Zalewu Zegrzyńskiego: Długiej i Czarnej – jest dużo więcej. Odkryto tu fragmenty ceramikę z epoki brązu, pozostałości osady z I–II wieku naszej ery, a także studnię z pnia dębowego, której wiek, dzięki badaniom dendrologicznym, szacowany jest na ok. 1000 lat. Nazwę swoją osada, a później miasto, zawdzięczają dwóm przedstawicielom rodu Marków – Janowi i Wojciechowi, którzy pozyskali w XV w. królewski przywilej posiadania młyna na rzece Długiej. Do kronik trafiły Marki dzięki dokumentowi z 1601 r., podpisanemu przez króla Zygmunta III Wazę. Podczas tak zwanego potopu szwedzkiego Marki zostały zniszczone. Powoli się odbudowywały, o czym świadczyć może opis, najstarszej tu karczmy, z 1765 r. Po okresie rozwoju rzemiosła i cegielni, w roku 1884 Marki wkroczyły do grona najnowocześniejszych wówczas w Europie Środkowo-Wschodniej przetwórców wełny dzięki przędzalniom zbudowanym według projektu Edwarda Lilpopa przez trzech Brytyjczyków z Bradfordu – Edwardowi, Alfredowi i Johnowi Briggson. Im też miasto zawdzięcza budowę osiedla robotniczego oraz szkoły elementarnej. W jej budynku działa teraz Marecki Ośrodek Kultury. Parafia pod wezwaniem św. Izydora Oracza została utworzona w Markach w 1904 r. Neogotycki kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany został w latach 1895–1899 według projektu architektów Jana Hinza i Józefa Piusa Dziekońskiego. Jest to kościół trzynawowy, murowany, z wieżą. Konsekrował go arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski. Ze zdarzeń historycznych w Markach należy odnotować pierwszy protest robotniczy w dniu 1 maja 1894 r., a także tak zwany marsz głodowy w 1931 r. Miasto uczestniczyło aktywnie w walkach w sierpniu 1920 r. Było jednym z ważnych punktów zatrzymania ofensywy wojsk bolszewickich na Warszawę. W Markach stacjonowała i walczyła 11. dywizja piechoty Wojska Polskiego. W czasie drugiej wojny światowej tutaj także toczyły się walki wielkiej bitwy pancernej (na przełomie lipca i sierpnia 1944 r.). W granicach miasta znajduje się rezerwat faunistyczny „Horowe błota”. Znaleźć tu można m.in. rosiczkę okrągłolistną, listerę jajowatą czy goździka piaskowego. Można tam także spotkać liczne ptaki, w tym czajki, bączki, trzciniaki, a także płazy i gady, a z ryb strzeblę błotną. Niewątpliwą atrakcją jest w Markach dąb „Gajos” – wysoki na 30 metrów, o obwodzie pnia 630 cm. Przez połączenie z miejscowością Pustelnik Marki zyskały ciekawe przyrodniczo tereny glinianek, będące bezspornym świadectwem wydobywania tu gliny do wyrobu cegieł. Cegielnie nadal tu istnieją, ale ich aktywność jest coraz mniejsza. W Pustelniku zmarł w roku 1911 Mikołaj Konstanty Ciurlonis, wybitny litewski malarz i kompozytor, o czym przypomina tablica umieszczona na Czerwonym Dworze. Źródło: Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 27, Instytut sztuki Polskiej Akademii nauk, Warszawa 1969; Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski, „Leksykon miast polskich”, Warszawa 1998; Czesław Brodzic, „Marki koło Warszawy”, Warszawa 2002; Zbigniew Paczorek, „Marki – dzieje, tradycja, kultura”, Marki 2004; „Inwentaryzacja i waloryzacja obszarów przyrodniczo cennych na terenie powiatu wołomińskiego”, Państwowy Instytut Geologiczny, grudzień 2006 r. Internet: http://www.marki.pl