Mszczonów

Mszczonów, miasto położone nad rzeczką Okrzeszą, prawa miejskie otrzymał w 1377 r. z nadania księcia mazowieckiego Ziemowita III, odnowione sześćdziesiąt lat później przywilejem wydanym w Rawie na prawie chełmińskim. Wcześniejsza, pierwsza wzmianka o Mszczonowie pojawiła się w dokumencie księcia Konrada już w 1245 r.; znajdował się tutaj książęcy dwór myśliwski. W 1776 r. król Stanisław August nadał miastu przywilej organizowania pięciu jarmarków w roku. W pierwszej połowie XIX w. Mszczonów był jednym z najludniejszych miast zachodniego Mazowsza. Dobrze rozwinęte były tutaj zakłady szewskie, krawieckie, kowalskie i zduńskie. Miasto zostało dotknięte pożarami w 1696 r., w 1800 r., jednak najbardziej tragiczny dla miasta był pożar w dniu 9 października 1862 r., kiedy to spłonęły prawie wszystkie domy. Ocalały wówczas tylko dom gminny, rzeźnia, około 30 domów oraz szopa na narzędzia. Przed pożarem, w roku 1860 Mszczonów liczył 3 469 mieszkańców (1736 wyznawców judaizmu, 1707 katolików i 26 ewangelików) i stały tutaj 203 domy mieszkalne, w tym 21 murowanych, oraz kościół katolicki, bóżnica, szkoła żydowska, ratusz, rzeźnia, jatki, trzy wiatraki, cegielnia, destylarnia wódek. Były też: szkoła elementarna (odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej), siedziba władz miejskich i apteka. Wystarczył jeden dzień, aby to prężnie się rozwijające miasto stało się ruiną. Tragiczne karty w historii Mszczonowa zapisała także druga wojna światowa. Miasto doświadczyło bombardowań przez lotnictwo niemieckie, tutaj też rozstrzelano polskich żołnierzy będących jeńcami. Po udanym kontrataku 31. pułku strzelców kaniowskich pod dowództwem podpułkownika Wincentego Wnuka, w wyniku którego rozbito oddziały niemieckie oraz zniszczono niemieckie czołgi i samochody, nastąpił odwet Niemców. Spalono około 80% zabudowy miasta, wielu mieszkańców zginęło w licznych egzekucjach. Rozstrzelano burmistrza Aleksandra Tańskiego i księdza Józefa Wierzejskiego, proboszcza tutejszej parafii. Podobnie jak w innych miastach Mazowsza, nastąpiła eksterminacja licznej tutaj społeczności żydowskiej. Ofiary upamiętniono na założonym w roku 1763 cmentarz żydowski. Na ogrodzonej powierzchni 0,7 hektara zachowało się kilkadziesiąt macew z najstarszą datowaną na 1778 r. Po wojnie cmentarz został poddany renowacji; odbudowano między innymi ohel rabina Arona Kohena. Warto też wiedzieć, że z Mszczonowem był związany założyciel i pierwszy cadyk chasydzkiej dynastii Amszynów Jaakow Dawid Kalisz I (1814–1978). Najciekawszym zabytkiem Mszczonowa jest zbudowany w latach 1861–1864 w stylu toskańskim przez architekta Franciszka Tournelle kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Świętego Jana Chrzciciela. Kamień węgielny poświęcił późniejszy święty, a wówczas arcybiskup warszawski, Zygmunt Szczęsny Feliński. Kościół jest murowany, jednonawowy/ W świątyni znajdują się cztery ołtarze drewniane i jeden marmurowy. Na ścianach, pod chórem, w kaplicach i w kruchcie umieszczone są epitafia. Historia ościoła sięga roku 1324, już wtedy bowiem istniał tutaj kościół, fundowany przez książąt mazowieckich. Warto też zwrócić uwagę na tzw. Kaflarnię, czyli dworek Czarneckich z XIX w. Współcześnie Mszczonów jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się miast w Polsce. Na takie postrzeganie miasta wpływają nie tylko coraz bardziej popularne termy. Produkuje się tutaj keramzyt, a także znajduje się Centrum Logistyczne Mszczonów, szczycące się największym obsługa największej części rynku zbytu nowych samochodów w Polsce – około 40% sprzedaży. Umożliwiają to m.in. miejsca do składowania 13 tysięcy samochodów i własna bocznica kolejowa. Oprócz zabytków i term na terenie Mszczonowa należy zwrócić uwagę na położony na obrzeżach miasta rezerwat faunistyczny Stawy Gnojna im. Rodziny Bieleckich o powierzchni 19,35 hektarów, który został ustanowiony z inicjatywy prywatnych właścicieli. Jest ostoją ptaków, przede wszystkim z rodzin siewkowatych, blaszkodziobych i chruścieli, z których wiele ma tu swoje łęgi, jak na przykład żuraw, wodnik, sieweczka rzeczna, kszyk, remiz, wąsatka, bąk, cyranka, cyraneczka, błotniak stawowy czy perkoz rdzawoszyi. Trzy gatunki ptaków tu występujących znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, a dziewięć w Dyrektywie Ptasiej Natury 2000. Rezerwat jest również ostoją 13 gatunków ssaków, w tym piżmaka, łasicy, tchórza zwyczajnego, wydry i lisa. Z roślin narażonych na wyginięcie w Polsce swoje siedliska mają tu naręcznica grzebieniasta i goździk pyszny. Nieco dalej od rezerwatu Gnojna, malowniczo wśród lasów położone są stawy Świętej Anny. Zasilają one rzekę Pisię Gągolinę, prawy dopływ Bzury. Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 19, Warszawa 1865; Witold Nastiuszonek, „Skierniewice i okolice”, Warszawa 1988; „Leksykon miast polskich” pod red. Jerzego Kwiatka i Teofila Lijewskiego, Warszawa 1998; Przemysław Burchard, „Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce”, Warszawa 1990 Internet: http://www.mszczonow.pl; http://naukawpolsce.pap.pl