Kościół pw. św. Michała Archanioła

Pierwsze zapisy historyczne o Płońsku i istniejącym tu kościele pochodzą z 1065 r. Prace archeologiczne ujawniły tu ślady kamiennej rotundy z XI w. Po uzyskaniu lokacji miasta na prawie chełmińskim w 1400 r. zbudowano kościół parafialny, początkowo drewniany, później murowany, pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Ten gotycki kościół znajdował się w pobliżu rynku. Został zniszczony w czasie tak zwanego potopu szwedzkiego. Wtedy posługę duszpasterską wobec mieszkańców prawdopodobnie zaczęli pełnić księża ze znajdującego się w Płońsku klasztoru Karmelitów Trzewiczkowych. Klasztor ten wzniesiony został z fundacji Siemowita IV (księcia mazowieckiego) i jego żony Aleksandry na początku XV w. Kościół klasztorny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny był od drugiej połowy XV w. kościołem murowanym. Wciąż go jednak doskonalono. Jego budowę ostatecznie zakończono w XVI w. Przypisuje się to fundacji królowej Bony. Niestety i ten kościół został zniszczony w czasie wojen szwedzkich. Z tym, że w mniejszym stopniu i wcześnie zaczęto jego odbudowę. W roku 1799 biskup Michał Poniatowski dekretem powierzył kościołowi posługę parafialną. Od tego czasu mówi się o parafii pod wezwaniem św. Michała Archanioła, której świątynią jest kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Odbudowany kościół zachował swój szesnastowieczny kształt. Jest to świątynia murowana, w stylu późnogotyckim. Kościół jest jednonawowy, postawiony na planie prostokąta, który dopełnia prezbiterium i od strony północnej kaplica. Wielokrotne rozbudowywania kościoła przebiegały zgodnie z zasadami regotyzacji. W trakcie prac konserwatorskich przywrócono wiele elementów gotyckiego wyglądu wnętrza. W pięknie kolorowym wnętrzu kościoła w ołtarzu głównym znajduje się namalowany w 1870 r. na desce obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Nad tym obrazem jest obraz patrona parafii św. Michała Archanioła. Sam ołtarz ma charakter neorenesansowy. Postawiony w XIX w., zawiera w sobie także elementy starsze. Boczne ołtarze są późnorenesansowe. W kaplicy zwraca uwagę rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z przełomu XV i XVI wieku, a prawej stronie nawy epitafium, wykonane na odwrocie arabskiej fontanny, a dokładnie na odwrocie oprawy wodnej kaskady z przełomu XVII i XVIII w. Epitafium upamiętnia płk. Charles’a Dussaussay de Savary, dowódcę 14. Pułku Grenadierów, rannego podczas walk wojsk napoleońskich z wojskami rosyjskimi pod Kołozębiem w roku 1806, a zmarłego w Płońsku. Dziś można obejrzeć obie strony tej marmurowej płyty. Tablicę ufundował jego młodszy brat, adiutant Napoleona, gen. Rene Dussaussay de Savary. Obok kościoła stoi, pięknie porastająca winoroślami, neogotycka dzwonnica z dzwonem z 1499 r. oraz stary budynek klasztoru, zgodny z założeniami z XVII i XVIII w. Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 20, Warszawa 1865; „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna”, Wydawnictwo „Gutenberga”, reprint Poznań 1997; „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 16, Warszawa 1979; „Wielka Encyklopedia PWN”, t. 21, Warszawa 2004; Jarosław Maciej Zawadzki, „Tradycja Mazowsza. Powiat płoński. Przewodnik subiektywny”, Mazowieckie Centrum Kultury, Warszawa 2012; „Powiat płoński”, „Kronika Mazowiecka” 2012, nr 7–8 (113–114); Przewodnik historyczny ziemi płońskiej”, Płońsk 2013 Internet: http://plonsk.pl/