Płońsk

Badania archeologiczne wskazują, że drzewa do budowy warownego grodu w Płońsku (znajdował się w okolicy obecnej ulicy 19 stycznia) ścięto ok. 979 roku. Przypuszczalnie powstał on z inicjatywy Bolesława Chrobrego, na co wskazuje konstrukcja hakowa. Płońsk po raz pierwszy został wymieniony w dokumencie pisanym w tak zwanym falsyfikacie mogileńskim z 1065 r. Kolejna wzmianka o Płońsku, jako o grodzie uposażeniowym Bolesława Kędzierzawego, księcia mazowieckiego, pochodzi z roku 1155. Położony nad Płonką – dopływem Wkry, Płońsk uzyskał prawa miejskie około roku 1400 od Siemowita IV, księcia mazowieckiego, który obdarzył mieszkańców prawem chełmińskim i uwolnił od wszelkich służebności, ciężarów i opłat. W roku 1527 król Zygmunt I (Stary) potwierdził prawa miejskie, herb oraz pieczęć Płońska. Potem miasto uzyskało przywilej ściągania opłat mostowych i prawo do drugiego targu. Również król Władysław IV przebywał tu często, kiedy przyjeżdżał na łowy do okolicznych borów, mających zwierzynę pod dostatkiem. Żydzi, którzy zaczęli osiedlać się w Płońsku już w 1446 r., uzyskali w 1670 r. prawo budowania domów, postawienia synagogi oraz produkcji piwa. Miasto rozwijało się gospodarczo, rosła pozycja mieszczan. Przedstawiciele władz miejskich Płońska, Wojciech Majorkiewicz i Bonawentura Kierzkiewicz, brali udział w 1789 r. w tak zwanej czarnej procesji, domagającej się praw dla mieszczan i miast. Do roku 1795 Płońsk był siedzibą władz powiatowych. Po drugim i trzecim rozbiorze Polski znalazł się w zaborze pruskim, a status miasta powiatowego uzyskał ponownie w 1867 r. Do roku 1939 prawie połowę mieszkańców miasta stanowili Żydzi. Większość z nich została wymordowana przez Niemców w czasie drugiej wojny światowej. Pochodzenie nazwy miasta wywodzi się albo od rzeki (Płonka), albo od płonnych, nieurodzajnych ziem. Ponieważ obecnie Płońsk jest jedną z „malinowych” stolic Polski, a na pewno głównym ośrodkiem zamrażania owoców i warzyw, ta druga hipoteza może dziwić. Płońsk rozłożony jest szeroko. Część miasta zachowała dawny układ architektoniczny, a szczególnie warte uwagi są centrum z rynkiem i narożną, podcieniową kamienicą, czy kościół przy dawnym klasztorze. Drugi, większy, całkiem zielony rynek, położony jest w kierunku dworca kolejowego. Na Górze Kawałkowskiego zobaczymy pozostałości jedenastowiecznego grodu (o wymiarach 75x80 metrów). Był tu z dawna zamek jeszcze za książąt mazowieckich zbudowany, który zburzyli Szwedzi. Stał na wysypanym kopcu 500 kroków obwodu zewnętrznego mającym, zaś sam wierzch onego 260 kroków takiego obwodu wymierzał. Kopiec ten zwany górą Łysą albo Szwedzką, w znacznej części na ogrody jest uprawiany, przy której to uprawie często w nim fundamenty murów napotykane bywają. Znajduje się od strony wschodniej miasta, nieco opodal od rzeki Płonki – napisano w Encyklopedii Powszechnej z 1865 r. Lokalni przewodnicy zwracają uwagę turystów na kościół katolicki św. Michała Archanioła, a także na dom przy rynku (ulica 15 sierpnia 21A), w którym mieszkał urodzony w Płońsku Dawid Ben Gurion (pierwotnie Dawid Grün), premier i minister obrony Izraela w latach 1948–1953 i 1955–1963. Na skwerze, gdzie stał rodzinny dom Ben Guriona, znajduje się poświęcony mu pomnik. Inny wartym zobaczenia jest pomnik patrona miasta Płońska – św. Michała Archanioła. Natomiast w Parku im. druha Czesława Markiewicza stoi krzyż katyński upamiętniający mieszkańców Płońska zamordowanych w 1940 r. w Katyniu, Charkowie, Twerze i w Starobielsku. W Poświętnem zaś znajduje się dwór Aleksandry i Ludwika Weyherów, gdzie, jako guwerner, pracował w latach 1865–1866 późniejszy laureat Nagrody Nobla, Henryk Sienkiewicz. Miasto ma swój dworzec kolejowy (wybudowany około 1925 r.) i dworzec autobusowy, a tuż za granicami miasta znajdują się trzy prywatne lądowiska (Milewo, Zdziar Łopatki i Płońsk – Kępe). Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 20, Warszawa 1865; „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. 8, Warszawa 1887; „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna”, Wydawnictwo „Gutenberga”, reprint Poznań 1997; „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 16, Warszawa 1979; „Wielka Encyklopedia PWN”, t. 21, Warszawa 2004; Magdalena Biniaś-Szkopek, „Bolesław IV Kędzierzawy – książę Mazowsza i princeps”, Wydawnictwo Poznańskie 2009; Jarosław Maciej Zawadzki, „Tradycja Mazowsza. Powiat płoński. Przewodnik subiektywny”, Mazowieckie Centrum Kultury, Warszawa 2012; „Powiat płoński”, „Kronika Mazowiecka” 2012, nr 7–8 (113–114); Przewodnik historyczny ziemi płońskiej”, Płońsk 2013 Internet: http://plonsk.pl/; http://pddmp.pl/