Kościół pw. św. Wojciecha

Raciąż to miasto położone w widłach rzek Raciążnicy i, jej dopływu Karsówki. W roku 1065 wzmiankowany był Nowy Raciąż jako gród Bolesława Śmiałego na Mazowszu. W roku 1155 wymieniony został w falsyfikacie mogileńskim jako podgrodzie targowe przy grodzie kasztelańskim. Przywilej na lokację miasta na prawie chełmińskim uzyskał w 1425 r., od XV wieku odbywały się tu sejmiki. Do roku 1495 Raciąż był w posiadaniu książąt mazowieckich, w 1516 r. stał się miastem królewskim, a później, do 1865 r., należał do biskupów płockich. Prawa miejskie utracił w 1869 r., a odzyskał je w 1922 r. Kościół parafialny, powstały w miejsce dawnej drewnianej kaplicy grodowej, erygowany był prawdopodobnie w XII wieku, pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej oraz Świętego Wojciecha Biskupa. Wzmiankowano o nim w źródłach archiwalnych z XV w. Z opisu świątyni w dokumencie z wizytacji wiadomo, że w końcu XVI w. kościół miał cztery ołtarze – największy z obrazami świętych i trzy boczne: św. Wawrzyńca i św. Mikołaja, którymi „opiekowały się cechy kuśnierzy i szewców” oraz ołtarz mieszczący się przy ołtarzu głównym z cyborium. W tym drewnianym kościele zbierała się szlachta mazowiecka na sejmiki. Budowa murowanego kościoła, w stylu neogotyckim, rozpoczęła się dopiero w 1875 roku, staraniem proboszcza raciąskiego Gracjana Rzewuskiego i według projektu płockiego budowniczego Józefa Górskiego, i trwała 11 lat. Jest to świątynia trzynawowa, mająca dwie wieże z czterema dzwonami. Kościół, wzniesiony ze składek parafian, otrzymał wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i patrona św. Wojciecha Biskupa i Męczennika. We wnętrzu znajduje się polichromia wykonana w 1886 r. przez Czesława Czarneckiego, a w ołtarzu głównym możemy zobaczyć obrazy Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Wojciecha i św. Doroty z końca XIX w., autorstwa Józefa Buchbindera. W ołtarzu bocznym w kaplicy jest obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem w sukience z blachy srebrnej, o charakterze barokowym z XIX w. Po bokach są dwa osiemnastowieczne wota barokowe. Warto tu zwrócić uwagę na tablicę epitafijną z czarnego marmuru księcia Gracjana Druckiego Lubeckiego z IV pułku szaserów polskich, zmarłego w 1831 r., a na cmentarzu przykościelnym na żeliwne nagrobki, w tym między innymi zmarłego w 1854 r. właściciela Żukowa i Kars, Józefa Turowskiego – pułkownika artylerii wojsk polskich, oraz jego zmarłej piętnaście lat wcześniej żony, Józefy z Chmielewskich, a także jego brata Jana. Natomiast na cmentarzu parafialnym można zobaczyć nagrobki z piaskowca – zmarłego w 1855 r. burmistrza miasta Raciąża Stanisława Karasiewicza oraz zmarłego dwa lata wcześniej właściciela Łempina, Rajmunda Chamskiego. Kościół przetrwał bez uszczerbku pierwszą wojnę światową. Podczas drugiej wojny światowej Niemcy urządzili w nim magazyn, na szczęście jednak świątynia nie uległa dużym zniszczeniom. Od roku 2004 w kościele znajdują się relikwie św. Wojciecha – patrona kościoła i Raciąża – sprowadzone tu z Gniezna. Warto wspomnieć, że zespół kościoła parafialnego (kościół pw. św. Wojciecha, kaplica przedpogrzebowa na cmentarzu przykościelnym, brama i cmentarz kościelny) z przełomu XIX/XX w. wraz z plebanią (ul. Wolności 14) z lat 1928–1929, synagoga z domem kahału (ul. Kilińskiego 12) z końca XIX w. i 1934 r. oraz park miejski z początku XIX w. są wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego. Źródło: „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. 9, Warszawa 1888; „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 23, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1971; „Dzieje Mazowsza. Wybór źródeł”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1973; „Rejestr zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego” – stan na 31 grudnia 2016 r. Internet: www.parafia-raciaz.pl; http://raciaz.eu