Skaryszew

W zasadzie nie wiadomo dlaczego Skaryszew nie ma w swoim herbie konia. Słynie bowiem z odbywających się tutaj od początku XVIII w. targów końskich. O tej marce miasta przypomina też drewniany pomnik konia znajdujący się na rynku. Historia Skaryszewa jest niezwykle ciekawa. Pierwsze wzmianki o Skaryszewie pochodzą z dokumentu patriarchy jerozolimskiego z roku 1198 i mówią o przekazaniu przez komesa Radosława Odrowąża Skaryszewa kościoła, targowiska i karczmy klasztorowi w Miechowie. Radosław Odrowąż, zwany niegdyś „panem na Końskich”, w podziękowaniu za ocalone życie w 1167 r. w wojnie z Niemcami, podarował Skaryszew „wraz z przyległościami” zakonowi bożogrobców (Kanonikom Regularnym Stróżom Świętego Grobu Jerozolimskiego) sprowadzonych do Polski w 1163 r. do Miechowa. Zakonnicy ci, od miejsca osiedlenia, nazywani byli w Polsce miechowitami. Z nimi związany jest herb Skaryszewa przedstawiający na czarnej tarczy czerwony krzyż loretański, będący symbolem miechowitów. Herb znajduje się na wieży kościoła, a także wewnątrz, nad głównym ołtarzem. Skaryszew w drugiej połowie XII w. był osadą targową, miał kościół parafialny, targowisko i karczmę. Prawa miejskie otrzymał po raz pierwszy w 1228 r. W roku 1230 zatrzymały się tu księżna Grzymisława, wdowa po księciu sandomierskim i krakowskim Leszku Białym (bracie Konrada I Mazowieckiego), ze swoim czteroletnim synem Bolesławem V Wstydliwym i księżna Jadwiga Śląska. Ta przyszła święta jechała wyprosić u księcia Konrada Mazowieckiego uwolnienie swojego męża, księcia śląskiego Henryka I Brodatego. W związku ze zniszczeniami dokonanymi przez najazdy tatarskie w latach 1241 i 1260 Skaryszew otrzymał Bolesława V w roku 1260 przywilej nieskładania daniny, a w 1264 r. stał się miastem. Fakt lokacji miasta potwierdza zachowany do dziś dokument z 15 maja tego roku, wydany przez Bolesława V Wstydliwego w Krakowie, zezwalający zakonowi bożogrobców w Miechowie lokować miasto na prawie niemieckim (będącym wówczas wzorem do zakładania nowych osad), takim samym, jakim posługiwali się mieszczanie Korczyna. W roku 1318 wójtem był tu Niemiec, Jakub, syn Gottkyna. W roku 1354 król Polski Kazimierz Wielki ponowił to prawo. Z kolei w roku 1433 król Władysław Jagiełło nadał miastu już prawa magdeburskie oraz przyznał przywilej odbywania targów w czwartek oraz dwóch jarmarków: w piątą niedzielę po Wielkiej Nocy i w dniu św. Jakuba. Prawa te ponawiali i powiększali przywileje królowie Zygmunt August, Stefan Batory, Władysław IV, Jan Kazimierz i Jan III, August II i August III oraz Stanisław August, aż w końcu Skaryszew przeszedł pod administrację państwową. W połowie XIX w. Skaryszew miał zabudowę drewnianą i zamieszkiwali go tylko chrześcijanie, Żydom bowiem nie wolno było się tu osiedlać. Miasto szczyciło się, że ma drogi brukowane i piękny kościół farny. Prawa miejskie Skaryszew utracił w 1869 r., a odzyskał w 1925 r. Podobno „Wstępy”, czyli jarmark konny odbywający się w Skaryszewie, bierze swój rodowód od prawa nadanego przez Władysława Jagiełłę. Nazwa „wstępy” wywodzi się od zgody Władysława IV, który w roku 1633 zezwolił, aby jarmarki koni organizowane były w pierwszy (wstępny) poniedziałek po środzie popielcowej. Były to największe targi odbywające się w Skaryszewie, który i dzisiaj słynie z targów końmi. Tradycję targów przypomina, odbywający się wg dawnych reguł, Skaryszewski Jarmak Koński „Wstępy”, mający obecnie charakter handlowo-folklorystyczny. Obecny zabytkowy, murowany kościół pw. św. Jakuba, zbudowany na miejscu poprzednich, drewnianych, modrzewiowych, pochodzi z lat 1691–1701. Jest to świątynia jednonawowa, w stylu barokowym, która w niewielkim stopniu zmieniona przetrwała do dnia dzisiejszego. Znajdują się w niej relikwie świętych: Jadwigi – patronki Polski, Stanisława – biskupa krakowskiego, oraz męczenników: Krzysztofa, Wiktora i Celsa. Parafia jest jedną z najstarszych na ziemi radomskiej. Pierwsza pisana wzmianka o niej pochodzi z 1326 r. W drugiej połowie XIV w. istniała przy kościele szkoła. Ciekawym obiektem jest cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami z XIX w. i kaplica grobowa rodziny Skorupskich z 1885 r. Do mazowieckiego rejestru zabytków, oprócz kościoła pw. św. Jakuba, wpisane są ponadto: ogrodzenie kościelne, kaplica oraz cmentarz kościelny, wszystkie z 1780 r. W mieście zachowany jest prostokątny rynek, ale – niestety – prowadzi przez niego droga krajowa nr 7, przebiegająca tuż obok murów okalających zabytkowy kościół. W zabudowie miasta zwracają uwagę sienie przejazdowe w parterowych domach murowanych, które pochodzą z przełomu XIX i XX w. Źródło: „Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana przez Michała Balińskiego i Tymoteusza Lipińskiego”, Warszawa 1844; „Encyklopedia Powszechna”, t. 23, Warszawa 1866; „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. 10, Warszawa 1889; Justyna Górska-Streicher, „Tradycja Mazowsza. Powiat radomski. Przewodnik subiektywny”, Warszawa 2015 Internet: http://parafia-skaryszew.pl; http://www.skaryszew.pl; https://polona.pl/item/43360885/0