Wieś Wielgie

Wielgie jest wsią o ciekawej i intrygującej historii. Pierwsze wzmianki, potwierdzające założenie wsi, pochodzą z 1234 r. W Wielgiem pierwszy kościół postawiono wraz z erygowaniem parafii przez Janusza, Jana i Zbigniewa Oleśnickich w 1414 r. konsekrowany w 1544 r. Był to kościół drewniany. Potem, prawdopodobnie w wieku XVI, pojawił się drugi, murowany (ceglany) pod wezwaniem św. Wojciecha, jednonawowy, pełniący obecnie funkcję kościoła cmentarnego. Stary kościół drewniany został w 1993 r. rozebrany, a obok stanął kościół murowany, również pod wezwaniem Bożego Ciała. W jego wnętrzu znajdują się trzy zabytkowe ołtarze. Przed kościołem stoi nagrobek z piaskowca Bony ze Świdzińskich Karczewskiej. W Wielgiem znajdowały się dwa dwory. Wynikało to z podziału wsi. Według dokumentów w XVII w. jeden z dworów należał do Mikołaja Głogowskiego, późniejszego kasztelana radomskiego, a drugi do Mikołaja Stogowskiego, do którego należała mniejsza część wsi. Później dwory przejmowali spadkobiercy lub nabywcy. Obecnie aleja kasztanowa prowadzi do pozostałości starego dworu, który zbudowano w XVII w., a rozebrany został w 1944 r. Obok znajdują się zabudowania gospodarcze: ptaszarnia, obora, suszarnia chmielu. Wędrując po Wielgiem można wyobrazić sobie, że za chwilę spotka się dwie historyczne, znaczące dla polskiej kultury, postaci. Tutaj bowiem, w dworze Karczewskich wychowywał się słynny malarz Jacek Malczewski, a jego guwernerem był powstaniec i pisarz Adolf Dygasiński. Właściciel dworu Wacław Karczewski, wuj Jacka Malczewskiego, był nie tylko wielkim społecznikiem, uczestnikiem powstania styczniowego i twórcą szkółki dla młodzieży wiejskiej. Jest też autorem powieści „W Wielgiem”, w której wielu dopatruje się pierwowzoru „Chłopów”. Przez pewien czas był również bibliotekarzem w Muzeum Polskim w Rapperswilu w Szwajcarii. Młodziutki Jacek Malczewski świetnie zapamiętał swój pobyt u wujostwa, czego dowodem jest jego obraz „Dzieciństwo – Jacek nad stawem w Wielgiem” oraz pięknie zapisane wspomnienia artysty: Nad tym stawem, na tym ganku, moście i w tym dworze, co wapienna ściana odrzyna się na tle drzew zielonych, spędziłem życie moje od lat trzynastu do siedemnastu. Nic dziwnego, że każda ścieżka, każdy kamyk, każdy kącik jest mi znany i drogi. Różowe szkła dzieciństwa pozostały dla tego miejsca aż po dziś dzień w moich oczach i przez nie tylko patrzę. Obraz Jacka Malczewskiego jest w tonacji błękitno-zielonej. Zieleni bowiem w Wielgiem było i jest dużo, począwszy od kasztanowej alei. Wśród kasztanowców rośnie piękny stary dąb, pomnik przyrody. Liczy on sobie sześćset lat, ma 27 metrów wysokości. Kasztanowce to drzewa szybko rosnące, osiągające wysokość do 30 metrów, a średnicę pnia do około 120 centymetrów. W Polsce kasztanowce często przekraczają dwieście lat życia. Warto wiedzieć, że te drzewa, będące w Polsce symbolem matur, trafiły do naszego kraju w 1587 r. Istnieje około 25 gatunków kasztanowców. W Polsce najczęściej spotykany jest kasztanowiec zwyczajny, mający białe kwiaty. Obecnie główną atrakcją wsi Wielgie są stawy rybne. Ich powierzchnia to 56 hektarów. Można tutaj, w jednym, specjalnie wydzielonym stawie, łowić karpie, amury, tołpygi, sumy, sandacze, okonie oraz liny. Staw wędkarski jest czynny od maja do października. Należy podkreślić, że wieś Wielgie jest dumna z Jacka Malczewskiego. Jest tutaj skwer jego imienia, na placu stoi poświęcony mu pomnik (z popiersiem), jak i galeria reprodukcji prac tego, urodzonego w Radomiu, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX w. Znajdujące się w Wielgiem osiemnastowieczny park dworski, kościół cmentarny pw. św. Wojciecha oraz cmentarz rzymskokatolicki z 1820 r. znajdują się w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego. Źródła: „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 3, z. 2, Państwowy Instytut Sztuki Dział Inwentaryzacji Zabytków, b.r.; „Wielgie pamięta o Jacku Malczewskim. Jest pomnik artysty i wystawa obrazów”, „Echo Dnia Radomskie”, 12 sierpnia 2015; „Rejestr zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego” – stan na 31 grudnia 2016 r. Internet: https://wielgie.pl/; http://stawywielgie.prv.pl/; http://www.diecezja.radom.pl/