Kościół pw. św. Idziego

Klasycystyczny kościół św. Idziego z 1793 r. (rozbudowany w 1899 r.) zwraca uwagę swoim wspaniałym frontonem z wieżą. Prawdopodobnie powstał według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Kościół jest trzynawowy. Jego układ architektoniczny oparty jest na dwóch rzędach jońskich kolumn przykrytych kolebkowym sklepieniem. Bryłę kościoła uzupełniają dobudowane dwie kaplice i zakrystia. Kościół ma wymiary 30 na 15 metrów, a wysokość ścian wynosi 11,5 m. W ołtarzu głównym znajduje się figura patrona kościoła, św. Idziego, będąca kopią wcześniejszej, z XV w., która została spalona w czasie walk w 1939 r. Kościół został po zniszczeniach wojennych odbudowany w 1946 r. Warto wiedzieć, że do tego czasu funkcję kościoła spełniała ocalała, stojąca przed kościołem, kaplica Matki Bożej. Stojąca obok kościoła plebania została zbudowana w końcu XIX w stylu dworków klasycystycznych. To właśnie w tej plebanii rozegrały się zdarzenia opisane przez Stefana Żeromskiego w reportażu „Na probostwie w Wyszkowie”. Żeromski, podróżujący jako korespondent wojenny, z racji fatalnej pogody zajechał na wyszkowską plebanię. Oprócz proboszcza księdza kanonika Modzelewskiego i jego wikariusza przebywali tam wtedy generał Józef Haller i Jean Julies Jusserand (uczestnik alianckiej misji wojskowo-dyplomatycznej w 1920 r., ambasador francuski w Stanach Zjednoczonych). Żeromski zapisał ten moment następująco: Trafiliśmy właśnie na sam środek relacji kanonika o pobycie w jego domu w ciągu ubiegłego tygodnia „rządu polskiego” z ramienia Rosyjskiej Republiki Rad, złożonego z rodaków naszych – dr. Juliana Marchlewskiego, Feliksa Dzierżyńskiego i Feliksa Kohna. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Warszawy zamierzali oni utworzyć tam komunistyczny rząd. Przeszkodziła temu słynna bitwa warszawska 1920 r., w tym, na odcinku wyszkowskim, brawurowa akcja oddziału dowodzonego przez ówczesnego kapitana Bołtucia. Zarówno żołnierze Armii Czerwonej, jak i wspomniani członkowie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski szybko opuścili Wyszków. Przy kościele istniał cmentarz, który przeniesiono w 1835 r o 300 m na północ. Jest na nim murowana kaplica oraz wiele zabytkowych nagrobków. Jest tu również głaz poświęcony 200 żołnierzom armii rosyjskiej poległym w pierwszym okresie pierwszej wojny światowej, który uprzednio, wraz z krzyżem prawosławnym, znajdował się poza murami cmentarza. Na cmentarzu są też pomniki poległych w 1920 r. i podczas II wojny światowej. Tutaj pochowany został porucznik pilot Stefan Okrzeja, odznaczony orderem Virtuti Militari. Źródło: „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 10, z. 28, Warszawa 1974; Lechosław Herz, „Mazowsze”, Warszawa 2000; Stefan Żeromski, „Na probostwie w Wyszkowie”, Ligatur 2008; Lechosław Herz, „Podróże po Mazowszu”, Warszawa 2016 Internet: http://www.wyszkow.pl