Puszcza Kamieniecka

Puszcza Kamieniecka leży na lewym, południowym brzegu Bugu, przepływa przez nią rzeka Liwiec. Obszar puszczy charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazu i specyficzną rzeźbą terenu. Składają się na nią piaszczyste wydmy i położone pomiędzy nimi torfowiska oraz leżący nad rzeką taras zalewowy z dużymi obszarami łąkowymi. W drzewostanie dominują sosny i dęby, a w wilgotnych obniżeniach olszyny. Zachowały się tu cenne lasy łęgowe, a duże obszary zajmują łąki zalewowe oraz zarośla łozowe, powstałe w wyniku zarastania nadrzecznych szuwarów lub podmokłych łąk, z krzewem – wierzbą śniadą. Zróżnicowana fauna to poza ptactwem (gniazdującym i przelatującym) przede wszystkim sarny, dziki, zające, ale także bobry i łosie. Właśnie łowy na zwierzynę w okresie średniowiecza przyczyniły się do powstania nazwy puszczy. Wywodzi się ona od dawnego dworu myśliwskiego książąt mazowieckich noszącego nazwę „Kamieniec” (w wielu źródłach identyfikuje się go z terenem dzisiejszego Kamieńczyka), stanowiącego punkt wypadowy do odbywania łowów w tutejszych puszczach i lasach, w których według podania dużego grubego zwierza się znajdowało, a żyjący starzy ludzie widzieli w nich jeszcze niedźwiedzi. Siedliska bobrów istniejące tutaj w znacznej ilości, także w niedawnych czasach wyniszczone zostały – napisano w 1863 r. Czasy niedźwiedzi w Puszczy minęły więc już bardzo dawno, ale inne gatunki na szczęście przetrwały. Obecny stan Puszczy Kamienieckiej w niewielkim stopniu odpowiada definicji puszczy. Pozostały tylko jej fragmenty, które są bliskie temu pojęciu, przeważają jednak zwykłe obszary leśne. Jedyną pierwotną puszczą, taką, w której nie ma oznak działalności człowieka, pozostała w Polsce Puszcza Białowieska. W „Encyklopedii Powszechnej” z roku 1860, podając informację na temat Puszczy Białowieskiej, napisano: Już Jan Kochanowski za ostatniego Jagiellończyka w „Satyrze” narzekał na marnotrawstwo lasów i ich niszczenie. Skutki tej przepowiedni widzimy obecnie. Zniknęły z ziemi polskiej wielkie bory, padły pod siekierą słynne puszcze. Jako pamiątka ostatnich pozostała tylko puszcza Białowieska, przypominająca ogromem swoim starodawne puszcze polskie i dawnego Mazowsza. Z tej wielkiej puszczy książąt mazowieckich zachowały się jednak jeszcze obszary niezwykle interesujące, tak pod względem przyrodniczym, jak i krajobrazowym. Niektóre zaś z nich, o wartościach szczególnych, objęto ochroną w rezerwatach. Między innymi rezerwat leśny „Jegiel”, utworzony w 1981 r., znajdujący się na terenie leśnictwa Szumin, chroni zbiorowiska o charakterze naturalnym – świerczynę na torfie oraz olsy na zabagnionym tarasie doliny Bugu. Rezerwat zajmuje powierzchnię 18,5 hektara. Jego południową część zajmuje bór świerkowy z dwustuletnimi okazami, a północną 120-letni drzewostan olszowy. Wykroty i powalone drzewa nadają temu rezerwatowi charakter puszczy. Na terenach wilgotnych rosną tu między innymi rzadko występujące rośliny, jak naręcznica szerokolistna i trzcinik owłosiony. Sam rezerwat nie jest udostępniony dla turystów, jednakże jego granicami przebiegają szlaki turystyczne. Kolejnym rezerwatem na terenie Puszczy Kamienickiej jest rezerwat „Czaplowizna”, chroniący na powierzchni 213 hektarów naturalne zbiorowiska leśne. Miejsca lęgowe ma tu 46 gatunków ptaków, w tym między innymi brodziec samotny, słonka oraz kruk, jastrząb i myszołów, a także muchołówka mała, dzięcioł czarny i średni. Można również zobaczyć żurawia i inne ptaki wodno-błotne. „Czaplowizna” jest rezerwatem częściowym, czyli takim, w którym dopuszcza się ochronną ingerencję człowieka, a także udostępnienie dla ruchu turystycznego. Dominują w nim bory i olsy, takie na przykład, jak: kontynentalny bór sosnowy świeży, bór sosnowy wilgotny, kontynentalny bór mieszany czy ols torfowcowy. Nazwa rezerwatu pochodzi od miejscowości graniczącej z nim od zachodniej strony. Rezerwatem krajobrazowym natomiast są „Wilcze błota”, na którego powierzchni 89 ha chronione są bory sosnowe i olsy oraz łąki, pastwiska i torfowiska. Ochroną ścisłą objęto tu pięć gatunków roślin: widłaka jałowcowatego i goździstego, storczyka szerokolistnego i plamistego oraz kruszczyka szerokolistnego. Tu też mają gniazda myszołowy, dzięcioły czarne i dzięcioły duże. Na terenie leśnictwa Urle, w pobliżu Jadowa, położony jest rezerwat wodny „Śliże”, w którym na powierzchni 44 ha objęte są ochroną dwa zarastające jeziorka (przedzielone groblą o szerokości trzech metrów), powstałe w wyniku eksploatacji torfu, próchnicze i zakwaszone, wraz z otaczającymi je torfowiskami i drzewostanami, przeważnie sosnowymi. Na powierzchni jeziorek można ujrzeć pływające kożuchy torfowców. Chronionymi gatunkami roślin są tutaj, m.in.: rosiczka okrągłolistna, grzybienie białe, bagno zwyczajne, widłak jałowcowaty czy brzoza czarna. Z ptaków wodnych gniazdują tu łabędzie nieme, kaczki i inne ptaki wodno-błotne. Jednym z niewielu rezerwatów, które można podziwiać od środka, dzięki przebiegającemu przezeń szlakowi turystycznemu, jest rezerwat leśny „Kantor Stary”. Położony jest on na terenie leśnictwa Ruchna, w obrębie leśnym Węgrów i wchodzi w skład obszaru Natura 2000 Kantor Stary. Na 95 ha powierzchni ochroną objęto kompleks lasów sosnowo-jesionowo-dębowych, tworzących zbiorowiska grądów, oraz łęgu jesionowo-wiązowego, z licznymi drzewami pomnikowymi. Osobliwością rezerwatu jest ozorka zielona, należąca do rodziny storczykowatych, podlegająca w Polsce ochronie ścisłej, ale są tu również inne ciekawe rośliny. Między innymi występuje tu ponad 29 gatunków porostów epifitycznych i epiksylicznych. Rezerwat położony w uroczysku jest ostoją jeleni, dzików i saren. Na południowy wschód od wsi gminnej Stoczek znajduje się rezerwat faunistyczny „Moczydło”. Na jego 58 hektarach występuje 66 gatunków ptaków, w tym 48 lęgowych, głównie zasiedlających zarastające śródleśne jeziorko, takich jak: cyraneczki, perkozki, czernice, błotniaki stawowe czy brodźce samotne. W rezerwacie można też spotkać bociana czarnego, żurawia, muchołówkę małą czy pokrzywnicę. „Moczydło” porastają bory, głównie sosnowy, oraz grąd. Kolejnym rezerwatem, tym razem o odmiennym niż wyżej wymienione charakterze, bo torfowiskowym, jest położony na terenie leśnictwa Kamionna rezerwat „Wilcze Błota”. Na powierzchni 89 ha ochroną objęte jest tu torfowisko wraz z przylegającymi do niego borami i olsami. Puszczę Kamieniecką najlepiej poznawać można turystycznych wędrówek, tak pieszych jak i rowerowych, czy też spływu kajakowego (Bugiem lub Liwcem). Warto skorzystać ze specjalnie przygotowanych szlaków turystyczne i ścieżek przyrodniczych. Miłośników architektury mogą zainteresować, charakterystyczne dla tego terenu bogate ornamenty w drewnianym budownictwie. Nad Liwcem można zaś podziwiać budownictwo letniskowe z początku XX w. Puszcza Kamieniecka objęta jest troską i pieczą Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, który wchodzi w skład Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych. Źródło: „Encyklopedia Powszechna”, t. 3, Warszawa 1860, t. 13, Warszawa 1863; Lechosław Herz, „Puszcza Kamieniecka”, Warszawa 1979; Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 czerwca 1996 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody, „Monitor Polski” 1996 nr 42, poz. 408; „Obszary chronione w Polsce”, pod red. Janusza Radziejowskiego, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1996; Lechosław Herz, „Mazowsze”, Warszawa 2000; Lechosław Herz, „Puszcza Kamieniecka i Biała. Przewodnik dla dociekliwych”, Warszawa 2005; Małgorzata Walczak, „Nadbużański Park Krajobrazowy” [w:] „Parki narodowe i krajobrazowe w Polsce”, Katowice – Kielce 2007; Uchwała nr 201/09 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 16 listopada 2009 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego” 2009 nr 204, poz. 5837, z późn. zm. Internet: http://parkiotwock.pl; www.encyklopedialesna.pl