Pałac w Małej Wsi

Pierwsze wzmianki o Małej Wsi z 1540 r. jako o własności Zawiszów. Pałac klasycystyczny wzniesiony na miejscu drewnianego, alkierzowego dworu w l. 1783-86 (na miejscu wcześniejszego dworu drewnianego) wg proj. rozpoczynającego karierę uzdolnionego architekta Hilarego Szpilowskiego (1753-1827), dla wojewody rawskiego Bazylego Walickiego, stronnika Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego żony Róży z Nieborskich należy do najciekawszych i najpiękniejszych rezydencji na Mazowszu. Zawdzięcza do przede wszystkim bogato dekorowanym wnętrzom, które szczęśliwie dotrwały do naszych czasów w niezmienionym stanie. Później kolejno był własnością Rzewuskich, Zamojskich, Lubomirskich i Morawskich. Po II wojnie światowej w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowo-konferencyjny Urzędu Rady Ministrów, później miała siedzibę Fundacja Mozartowska. Na pocz. XXI w. odzyskany przez rodzinę Morawskich – ostatnich właścicieli pałacu. Murowany z cegły, otynkowany, zbudowany na planie prostokąta, o regularnej bryle, podpiwniczony, piętrowy, z wysokim poddaszem przykrytym dachem czterospadowym pokrytym blachą miedzianą. Układ wnętrz w obu kondygnacjach dwutraktowy. Nowatorskim rozwiązaniem jest zastosowanie korytarza, który częściowo zastąpił typowe wcześniej układy amfiladowe. Reprezentacyjne wnętrza pałacu, a więc bel-étage, w barokowy jeszcze sposób umieszczono na piętrze, a nie – jak to się stanie niemal regułą w klasycystycznych rezydencjach – na parterze. W przeciwieństwie jednak do barokowych założeń sale nie charakteryzują się już wyraźnym hierarchicznym układem z salą balową na osi, w której na plafonie pojawiałaby się wymowna monumentalna w formie i treści scena apoteozy rodu właściciela. W niskim parterze korytarz idący na przestrzał, rozdzielający trakty. W trakcie frontowym, w skrajnych partiach klatki schodowe. Za portykiem w partii parteru znajduje się niski, prostokątny westybul dekorowany parami kolumn toskańskich w narożach oraz niszą mieszczącą posąg Diogenesa prawdopodobnie dłuta Józefa Mantzla z końca XVIII w. Ten grecki filozof z IV wieku p. Ch. prawom państwowym i kulturze przeciwstawiał ideał życia zgodnego z naturą i jako pierwszy miał ten ideał realizować w życiu, ograniczając do minimum swoje potrzeby. Na pytanie Aleksandra Macedońskiego, jakie jest jego życzenie, miał odpowiedzieć: „Nie zasłaniaj mi słońca, niczego nie pragnę”. Nisza flankowana dwiema kolumnami toskańskimi. Z westybulu w prawo wejście na klatkę schodową przez szeroką arkadę zamkniętą łukiem koszowym; po przeciwnej stronie niewielkie pomieszczenie, w którym pierwotnie mieściła się kaplica pałacowa. W trakcie ogrodowym ciąg pomieszczeń połączonych amfiladą; niektóre z nich są również otwarte na korytarz oddzielający trakty. Wśród reprezentacyjnych pomieszczeń piętra w trakcie ogrodowym najcenniejsza jest Sala Warszawska, zdająca się wielką altaną z polichromowaną wedutą Warszawy inspirowaną bez wątpienia słynną panoramą stolicy Canaletta z 1770 roku oraz iluzjonistycznymi elementami architektury (pilastry, balustrada). Stajemy dokładnie w tym samem miejscu, na praskim brzegu Wisły, gdzie malarz w obecności króla Stanisława Augusta ustawił swą sztalugę, Cenne są także salon Złoty i sala Katarzyny. W trakcie frontowym od zach. znajduje się Sala Pompejańska z umieszczonymi na ścianach oraz płycinach drzwi dekoracjami groteskowymi i przedstawieniami mitologicznymi w tondach, owalach i prostokątach (m.in. sceny z Przemian Owidiusza). We wnętrzach pałacu na uwagę zasługują szczególnie polichromie z końca XVIII w. oraz dekoracje gzymsów i plafonów z ok.1808 wykonane przez Roberta Stankiewicza wg rysunków Fryderyka Alberta Lessla (wizerunki poetów i filozofów starożytnych, widok Neapolu z Wezuwiuszem), a także cenne sztukaterie z przełomu XVIII/XIX w. Obok pałacu po dwie oficyny piętrowe wzniesione na planie kwadratu w tym samym okresie. Przy obiekcie obszerny, dobrze utrzymany park, założony w okresie budowy pałacu, pierwotnie szpalerowy typu francuskiego, sielankowy, przekształcany przez Antoniego Wagę od 1825 w krajobrazowy, rozciągający się na pn. i wsch. od pałacu. W parku przy ławie kamiennej tablica marmurowa upamiętniająca pobyt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w dniach 20-21 lipca 1787 przebywał tu na zaproszenie Bazylego Walickiego. Na początku XIX w. w pałacu bywali płk. Jan Leon Kozietulski, słynny żołnierz Napoleona, Maria Walewska, kochanka Napoleona gen. Józef Zajączek oraz wielki książe Konstanty, namiestnik Królestwa Polskiego. W parku znajduje się także kaplica grobowa Walickich i Kozietulskich z XIX w. Pałac został w latach 2013-2016 starannie odrestaurowany, a park uporządkowany. Zaadaptowano teren do celów usługowych i otworzono luksusowy hotel. W dawnym budynku gospodarczym otwarto restaurację z interesującym wystrojem. Zamiast starego pawilonu recepcyjnego – Nowa Oranżeria, nawiązująca architektonicznie do XVIII-wiecznego obiektu z Łazienek Królewskich. Obecnymi właścicielami terenu są Wiesława i Leszek Barańscy. Źródła: Piotr Libicki, Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu”, Rebis 2009 Mieczysław Żochowski, Rafał Modzelewski „Belsk Duży”, PTTK Mazowsze 2018 Dorota Zając, Stanisław Hofman „Mała Wieś” [w:] „Kanon krajoznawczy Województwa Mazowieckiego”, Mazowieckie Forum Oddziałów PTTK i Samorząd Województwa Mazowieckiego 2018.