Kampinoski Park Narodowy

Drugi co do wielkości spośród 23 polskich parków narodowych. Powołany do życia decyzją Rady Ministrów dnia 16 stycznia 1959 roku. Obecnie ma powierzchnię 38.544,33 ha, dodatkowo posiada strefę ochronną (tzw. otulinę) o powierzchni 37.756 ha.

Park położony jest na Nizinie Środkowomazowieckiej, głównie w pradolinie Wisły; rozciąga się równoleżnikowo między Warszawą na wschodzie a rzeką Bzurą na zachodzie. Utworzony został z inicjatywy małżeństwa przyrodników Jadwigi Romana Kobendzów dla ochrony niezwykłych walorów przyrodniczych oraz historycznych i kulturowych Puszczy Kampinoskiej. W roku 1999 Parlament Europejski zdecydował o utworzeniu na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego obszaru ochronnego (kod PL 140001) europejskiego programu ochrony NATURA 2000. Od roku 2000 Park jest również Rezerwatem Biosfery (powierzchnia 76.232 ha) należącym do światowej sieci stworzonej przez UNESCO w ramach programu „Człowiek i Środowisko”.

Teren parku ukształtowany został podczas ostatniego zlodowacenia, kiedy podczas ocieplenia klimatu wody z roztopionego lodowca spływały zgodnie ze spadkiem terenu w kierunku północnym i napotykając czoło lądolodu kierowały się na zachód, tworząc wielką „prawisłę”. Ta ogromna rzeka (o szerokości do 20 km) wyżłobiła głęboką pradolinę pozostawiając po sobie równoleżnikowo ułożone głębiej wcięte pasma nurtu – dzisiaj są to tereny łąkowo-bagienne oraz pasma płycizn, łach piaszczystych, z których wiatr uformował wydmy, czasem łączące się ze sobą w długie wydmowe wały. Sąsiedztwo tych tak różniących się od siebie obszarów powoduje różnorodność przyrodniczą  świata roślinnego i zwierzęcego.

Bagna częściowo zostały osuszone przez człowieka, częściowo zaś ulegają samoistnemu osuszeniu przez postępujące obniżanie się wód gruntowych i odcięcie wałami przeciwpowodziowymi od naturalnych wylewów Wisły. Nadal jednak okresowo znajdują się pod wodą – stąd niektóre odcinki szlaków mogą być trudne do przebycia, szczególnie w okresie wiosennych roztopów. Mieszkańcy puszczy budowali przez bagna drogi na umocnionych groblach zwanych trytwami. Znaczne fragmenty bagien stanowią obszary ochrony ścisłej i są ostoją „króla puszczy” – łosia.

Wydmy z kolei to tereny suche, łatwo wchłaniające opady, w większości porośnięte borami sosnowymi. Sosna stanowi dominujący gatunek pośród drzew puszczy – stanowi ok. 69,5% powierzchni drzewostanów. Po nadmiernej eksploatacji lasów w wieku XIX i XX doszło do odsłonięcia powierzchni piasków i przesuwania się wydm, podobnie jak ma to miejsce w Słowińskim Parku Narodowym. Wiele wysiłku kosztowało leśników ponowne utrwalenie wydm przez zalesienia. Wały wydmowe ciągną się czasem przez kilka kilometrów a wznoszą się na wysokość do 30 m nad otaczającym terenem. Kampinoskie wydmy są największym kompleksem śródlądowym takich utworów w Europie.

Duże zróżnicowanie siedlisk powoduje, że można tu znaleźć ponad 1400 gatunków roślin naczyniowych, 115 gatunków mszaków oraz 146 gatunków porostów. Pośród nich występują takie osobliwości jak chamedafne północna – relikt epoki polodowcowej, rośliny charakterystyczne dla tundry jak zimoziół północny i kosaciec syberyjski, a jednocześnie inne, charakterystyczne dla ciepłej strefy stepowej np. wężymord stepowy. 74 występujące w Parku gatunki roślin podlegają ścisłej ochronie.

Takie zróżnicowanie roślinności powoduje również dużą różnorodność gatunków zwierząt. Szacuje się, że może być ich nawet 16,5 tysiąca! Większość to bezkręgowce (uwaga! aż 31 gatunków komarów), ale są również płazy (13 gatunków), gady (sześć gatunków), ptaki (ok. 150 gatunków gniazdujących) oraz 50 gatunków ssaków z łosiem na czele. Niektóre gatunki zostały przez człowieka zupełnie wytrzebione i dopiero w drugiej połowie XX w. przywrócone puszczy – należą do nich łoś, ryś, bóbr. Łosie rozmnożyły się tak bardzo, że ich populacja (ok. 300 szt.) staje się już dla puszczy nadmierna. Bardzo liczne są również sarny i dziki, zadomowił się przybysz z Azji – jenot. Naliczono również 15 gatunków nietoperzy.

Ptaki gniazdujące to m.in. żuraw, czapla siwa, bocian czarny, orlik krzykliwy, a nawet bielik. Osobliwością jest derkacz – ptak zagrożony wyginięciem w skali światowej i objęty specjalnym programem ochrony.

Na terenie Parku wyznaczono 22 obszary ochrony ścisłej, gdzie jakakolwiek ingerencja człowieka jest niedopuszczalna. Są to obszary o największej wartości przyrodniczej i najlepszym stanie zachowania naturalnej , nieprzekształconej przyrody. Ale działania Parku to również ochrona czynna polegająca na przebudowie drzewostanów w celu przywrócenia im stanu zbliżonego do naturalnego, reintrodukcji występujących tu wcześniej drzew (np. cisa, modrzewia europejskiego), odtwarzaniu zakłóconych stosunków wodnych, koszeniu łąk w celu utrzymania stanowisk motyli, utrzymaniu pół dla zachowania krajobrazu kulturowego.

Bo celem Parku jest również dbałość o pamiątki historyczne i dobra kultury materialnej. Są to w większości zabytki znajdujące się na swych naturalnych miejscach, ale stworzono również skansen budownictwa puszczańskiego w Granicy, nieopodal Ośrodka Muzealno-Dydaktycznego. Pamiątki historyczne, to przede wszystkim mogiły żołnierskie i miejsca pamięci z okresu powstania styczniowego i II wojny światowej. Ważnym miejscem jest Cmentarz Wojenny ofiar zbrodni niemieckich w Palmirach, przy którym znajduje się również muzeum.

Kampinoski Park Narodowy jest znakomitym terenem do uprawiania turystyki i rekreacji. Na jego terenie znajduje się ok. 350 km szlaków pieszych dostępnych również dla miłośników nordic-walking, ponad 200 km szlaków rowerowych, ścieżki dydaktyczne z tablicami informującymi o możliwych do zaobserwowania zjawiskach przyrodniczych i obiektach, trasy konne, parkingi, polany odpoczynku. Przy dyrekcji w Izabelinie dostępne jest muzeum Parku pokazujące w dioramach różne środowiska przyrodnicze z charakterystycznymi roślinami i zwierzętami.

Do Kampinoskiego Parku Narodowego należy również Ośrodek Hodowli Żubrów im. prezydenta Ignacego Mościckiego w Smardzewicach koło Tomaszowa Mazowieckiego o pow. 72,4 ha.

Park oprócz działalności naukowej prowadzi działania edukacyjne skierowanie głównie do dzieci i młodzieży w formie wycieczek, spotkań, konkursów plastycznych i fotograficznych, warsztatów dla nauczycieli.

Źródło: Lechosław Herz „Puszcza Kampinoska – przewodnik”, Oficyna Wydawnicza REWASZ, Pruszków 2002

Internet: www.kampinoski-pn.gov.pl